“Keçinmək” sözünün dəhşətli mənasını ikinci sinifdə oxuyanda bildim. Bir səhər anam bizi – uşaqları götürüb ağlaya-ağlaya evdən çıxdı, metroya mindik. Niyə ağladığını bilmirdim, soruşmağa da qorxurdum. Elə bil hiss edirdim ki, soruşsam, daha bərk ağlayacaq və onu kiridə bilməyəcəyəm. Məndən üç yaş böyük xalaoğlum üzümdəki çaşqın ifadəni görüb, “nənəmiz keçinib” deyəndə anladım ki, nəsə olub. Elə bir şey olub ki, bundan sonra xəstə yatan, övladları bir yana, özünün kimliyini belə xatırlamayan (bu çox zaman bizdə - nəvələrində gülüş oyadırdı, onu danışdırıb, cürbəcür suallar verib, gülüşürdük) ağsaçlı arvadı bir də görməyəcəyəm...
Daha əvvəl itirdiyim ana babamı isə çox az xatırlayıram. Indi dayımgilin yaşadığı evin köhnə görünüşü isə dəqiq yadımdadır. Küncdəki ağ-qara sovet televizoru, köhnə taxta stullar, içəri otaqdakı toppuzvari başlıqlı, iri dəmir tor-tor çarpayı. Babam televizorun yanındakı stulda oturub, qucağındayam, ondan tütün iyi gəlir. Evə qayıdanda isə həmişəki kimi, anamın, xalalarımın etirazına baxmayaraq, ayaqqabılarımın tez-tez ilişən şimşəyini (bu sözə heç adət edə bilmirəm, “zamok” daha doğmadır mənə) bağlayır. Başqa heç nə...
Ata babam daha yaxşı yadımdadır. Onun aldığı narıncı kostyumu, qəhvəyi sviterimi. Tez-tez 8-ci kilometr bazarına getməyimizi. Mən onunla bazarlıq etməyi sevərdim – geri qayıdanda həmişə torlu zənbillərimizdə əlvan rəngli, iri meyvələr olardı. Bir də, yaşıl sarımsaq və malakan kələmi turşusu (ağ kələm). Sonralar atam da hər bazara gedəndə məni də aparardı və mən elə bazardaca yaşıl dəstəni açıb yeməyə başlardım. Bu hərəkətimə görə məni danlamazdılar. Ağ kələm turşusunu isə o qədər sevirdim ki, evdə məni “kələm boçkasından” (“çəllək” sözünü işlətməzdik) tapdıqlarını deyirdilər. Inanmışdım...
Çox ərköyün böyüdüyümdən gündəlik qida rasionum yayda yalnız pomidor və xamadan, qışda isə kolbasa və soyutma yumurtadan ibarət olurdu. Başqa heç nəyi dilimə almazdım. Adətən səhərlər şirinçayın yanında təklif olunan yağ-çörəyə də yaxın durmazdım. İndi sevdiyim sulu xörəklərdən və xüsusilə də sıyıqdan (onu heç indi də sevmirəm) söhbət belə gedə bilməzdi. Ətdən də zəhləm gedərdi. Atam mənim tezliklə zəifləyib öləcəyimdən elə qorxurdu ki.
Heç unuda bilmirəm, bir dəfə növbəti bazarlıqdan qayıdanda hiss elədim ki, babam çox yorulub. Nənəm qapını açanda kişinin əlindəki qarpızların biri yerə düşdü və tən yarıdan parçalandı. Arvadın nə dediyini xatırlamıram, yadımda qalan odur ki, o zaman bir sicilləmə danlaqdan sonra əvvəl babama yazığım gəlmişdi, nənəmə qəzəblənmişdim, sonra isə içərimdə anlaşılmaz bir ağrı hiss eləmişdim...
***
Əvvəlki evimiz “Bakı” kinoteatrına yaxın idi. Bir filmi belə buraxmazdıq. Atam işdən gələn kimi evdə hazırlıq görülərdi, anam yemək götürərdi, yoldan limonad və tum alıb bilet növbəsinə dayanardıq – hind filminə baxmaq üçün... “Qığılcım”, “Rəqqas Disko”, “Ədalət mühakiməsi”, “Toz içində çiçək”, “Əbədi məhəbbət nağılı”, “Üç məngənə”, “Üç muşketyor kimi” və adını xatırlamadığım onlarla filmi ilk dəfə orada izlədim.
___
Bir dəfə birinci sinifdə oxuyanda sinif müəlliməmiz bizi “Bir dayan” multiplikasiya filminə baxmağa apardı. Valideynlər məktəbin qapısı ağzında gözləyirdilər. Arxamca heç kəs gəlməmişdi. Yalan olmsasın, üç-dörd saat gözlədim, gah ayaqüstə dayandım, gah səkidə oturdum. Kövrəlsəm də, özümü saxladım, ağlamamadım. Evimizlə məktəbin arasında maşın yolu vardı, mənə tək evə qayıtmağı qadağan etmişdilər. Elə bildim ki, arxamca gələn olmayacaq, bütün dəcəlliklərimin əvəzində valideynlərim məni atıblar. Başqa heç nə fikirləşmirdim.Sən demə, istirahət günü olduğundan, atam məni anama, anam da atama arxayın olub. Qəfildən yolda atamı görəndə necə qucağına atılıb ağlamışdımsa, onu da kövrəltmişdim...
***
Üçüncü sinfə keçmişdim. Babam xəstəydi. Bir gün səhər qəribə bir yuxu gördüm. Nənəm babamı altıncı mərtəbədən atırdı. Qorxub oyandım. Yerimin içindəcə qulaq verdim – anamla evə haradansa yeni dönən atam mətbəxdəydilər. Atam “xalçanı bük” dedi. Yerimdən onlara tərəf qaçıb, qorxa-qorxa soruşdum: “Baba ölüb?”.
Uzun illər elə düşünürdüm ki, onu yuxumda görməsəydim, babam ölməzdi. Bir də, düşünürdüm ki, babamı çox sevdiyi arvadının - nənəmin amansız münasibəti öldürüb. Mən qocalığın və xəstəliyin öldürə biləcəyinə inanmırdım...
Tabutun evdən çıxmasını görməmək üçün həyətdən xeyli aralandım. Çox qorxurdum deyə babamla vidalaşmaq ağlıma belə gəlmədi. Həm də bunun üçün çox uşaqdım yəqin...
Amma qorxum bununla bitmədi, əksinə... Yas yerində qadınlar danışırdılar ki, ölümündən əvvəl babamın gözünə Əzrayıl görünüb. Onu da dedilər ki, Əzrayıl adamın adamın başına qonmasa, ölmür. Babam da qorunmaq üçün başını adyalla gizlətmək istəyirmiş. Ondan sonra gecələr yayın istisində belə, nəfəsim az qala kəsilsə də, başımı yorğanla bərk-bərk bürüyürdüm. Bu adətimi cəmi bir neçə ildir tərgitmişəm...
***
Niyəsə bu gecə məhz kədərli xatirələr yadıma düşür. Halbuki uşaqlığımın xoşbəxt anlarının daha çox olduğunu bilirəm. Hər şənbə bazar atamın bizi bulvara gəzməyə apardığını, sirkə, zooparka, teatr tamaşalarına getməyimizi, “Vətən” və “Nizami” k.t-da filmarası fasilələrdə çox sevdiyim kolbasalı buterbrodları, çiyələkləri dondurmaları unutmamışam təbii. Hələ atamın mənə hədiyyə etdiyi siqnallı, yaşıl maşın. Ona minib bağçanın həyətində qonşu uşaqlarına acıq verməyi necə xoşlardım. Bir neçə il sonra kənddən birbaşa yeni aldığımız mənzilə gələndə sevimli maşınımı zibil kimi küçəyə atdıqlarını bilib ağlamıəşdım da. Onda artıq 9 yaşın içindəydim...
_____
Xatırlayıram, sovet hakimiyyətin son illəriydi, axırıncı dəfə “Ana və uşaq” kafesində nahar edəndə hesab gözləmədiyimiz qədər çox çıxdı. Bundan sonra ailəlikcə qərara gəldik ki, bir də kafedə yemək yeməyək. Adi müəllim ailəsinə belə səxavət yaraşmırdı...
вторник, 17 ноября 2009 г.
понедельник, 16 ноября 2009 г.
Günəş heç vaxt yanıb qurtarmır -
yəqin, işıq içərini yox, çölü yandırmaq üçündü.
Ölülərin gözlərində həyat sönmür –
onlar qaranlığı görmürlər...
Mənfi ya müsbət eynəkləri torpağa gömmürlər, dostum...
Qara yaylıqların ömrü 40 gündü –
bu daha çox dirilər üçündü –
səni yaslı bilsinlər deyə.
Çiçəklər sənin könlünü xoş etmək üçün deyil,
bəlkə, onların ömrünün burda solması daha önəmli təsəllidir...
Burada hər şey nəmlidir, dostum – hava kimi...
Yaxşı ki göz yaşının ömrü - gözlər quruyana qədərdi,
yoxsa heç nəyi saxlamaq olmazdı,
qəbirlər də axıb gedərdi.
Yaxşı ki, qəbir daşları dammır,
öləndən sonra kişilərin də qəlbi yumşalmır göz yaşlarından...
Torpaq cərəyanı çəkir, keçirmir -
dirilərin nə çəkdiyini ölülər bilmir,
burda sənin anlamadığın dildə danışan mollanın səsi də,
sonadək çəkilməyən siqaretin tüstüsü də kədərli deyil...
anlamsızdır...
burda zamanın özü də halsızdır –
əllərindən tutub aparacaq adamı gözləyir...
və sözlər heç nə demir –
daha çox susmaq istəyir burda, dostum...
gömülür səssizliyə -
bəlkə,onları eşidərsən deyə...
yəqin, işıq içərini yox, çölü yandırmaq üçündü.
Ölülərin gözlərində həyat sönmür –
onlar qaranlığı görmürlər...
Mənfi ya müsbət eynəkləri torpağa gömmürlər, dostum...
Qara yaylıqların ömrü 40 gündü –
bu daha çox dirilər üçündü –
səni yaslı bilsinlər deyə.
Çiçəklər sənin könlünü xoş etmək üçün deyil,
bəlkə, onların ömrünün burda solması daha önəmli təsəllidir...
Burada hər şey nəmlidir, dostum – hava kimi...
Yaxşı ki göz yaşının ömrü - gözlər quruyana qədərdi,
yoxsa heç nəyi saxlamaq olmazdı,
qəbirlər də axıb gedərdi.
Yaxşı ki, qəbir daşları dammır,
öləndən sonra kişilərin də qəlbi yumşalmır göz yaşlarından...
Torpaq cərəyanı çəkir, keçirmir -
dirilərin nə çəkdiyini ölülər bilmir,
burda sənin anlamadığın dildə danışan mollanın səsi də,
sonadək çəkilməyən siqaretin tüstüsü də kədərli deyil...
anlamsızdır...
burda zamanın özü də halsızdır –
əllərindən tutub aparacaq adamı gözləyir...
və sözlər heç nə demir –
daha çox susmaq istəyir burda, dostum...
gömülür səssizliyə -
bəlkə,onları eşidərsən deyə...
вторник, 10 ноября 2009 г.
Qorxu və günah (II hissə)
Uşaqlığıma niyə bu qədər önəm verdiyimi anlamıram. Həyatımda baş verən hər bir şeyin köklərini orada axtarmağa başlamağım nədir əslində? Taleyin əlində insanın çox balaca olduğunu bilməyimdənmidir (çıxılmazlıqdanmı), yoxsa doğrudan da, səhvlərimizin və uğurlarımızın açarı oradadır? Bilmirəm.
Bu gün mənim doğum günümdür... deyirlər, adamlar bu gün başqa olurlar. Daha kövrək, daha həssas... mənsə...
Anlamaq istəyirəm – sevgi və diqqətin nümayişinə niyə bu dərəcədə allergik yanaşıram? Yoxsa, ürəyimin dərinliyində buna layiq olmadığımı düşünürəm? Axı niyə?..
Niyə bunun nə qədər xoş olduğunu söyləmək əvəzinə daim aqressiv mövqe sərgiləyirəm, düşünürəm ki, bu diqqət və sevginin ömrü cəmi bir neçə saniyədən artıq olmayacaq. Kiminsə mənim üçün özünü qatarın altına atmasınımı gözləyirəm? Sonra ardından bir ömür boyu ağlamaq üçünmü?..
Niyə ən çox bəyənilən mətnlərim barədə ən çox yazmağa tərəddüd etdiklərimdir? Onları yazmağa başlayanda dostlar yanımda olursa, mətn xilas olur – məni inandırırlar ki, davam et, alınır. Bu kənardan təsdiq olmasa, onların “delit” və ya yazılmamaq təhlükəsi böyükdür. Mən indi anlayıram niyə çoxdandı yazmıram. Yazanda yanımda heç kəs olmur)))...
Bu günədək bu xüsusiyyətimi anlamamışdım. Biz yəqin ki, ölənədək özümüzü kəşf etməyə çalışacağıq və heç vaxt da özümüzə təəccübləməkdən yorulmayacağıq...
----
Atamı daha çox sevirdim uşaqlıqda. Mənim idealım və xilaskarımdı. Anamı sevməzdim, daha çox qorxardım ondan – heç vaxt məni sevdiyini göstərməzdi. Onun favoritləri qardaşlarımdı düşünərdim niyəsə. Bəlkə də, haqsızdım...
Bir dəfə uşaqlardan hansınınsa, bəlkə elə mənim ad günümdü, ya bayramdı, xırda, sıradan səbəb üzündən evdə söz-söhbət oldu (harada olmur ki). Anam ağladı, sonra da plaşını geyib, qapıdan çıxdı. Heç nə deməsə də, bilirdim xalamgilə gedir. Xalamgilə tez-tez gedərdik. Çox zaman şənbə və bazarı da orada qalardıq. Mən bu vizitləri heç sevməzdim. Xalam uşaqları ilə bizi ciddi yaş fərqi ayırırdı. Amma mən ilk dəfə nə üçünsə anamın bu cür getməsini istəmədim, indi ifadə edə bilməyəcəyim ağrı və qorxu vardı içimdə, mən ilk dəfə idi anamla getməyi seçdim – könüllü. Hətta səhərsi evdə darıxmayaq deyə atamın bizi şəhərə gəzməyə, sonra da “Ana və uşaq” kafesində yeməyə aparacağını bilsəm də. Gödəkçəmi götürüb pilləkənlərə atıldım...
Sonralar – bir az böyüyəndən sonra xalamgilə könüllü gedirdim – orada sirli kitab rəfləri vardı və xalamqızı məni rəhmətlik atasından qalan kitablara yaxın düşməyə qoymurdu. Bəzi kitabları gizlicə oğurlayıb çantama qoyduğum yadımdadır, mənə dəfələrlə qadağan olunan “Min bir gecə”ni də, yeniyetməlik çağlarında ayaqyoludaca qorxu dolu həyəcanla oxuduğum “Payıza qədər”i də xatırlayıram.
Nə üçünsə uşaqlıqla bağlı hər şey məni kövrəldir. Kimə və nəyə çevrildiyimi düşünürəm. Uşaqlığımı harada və nə zaman itirdiyimi. Içimdəki qəzəb qığılcılmlarının nə üçün yarandığını... xoşbəxtlik uğrunda mənasız və əbəs qaçışların yaxşı heç yana çıxarmadığını...
---
Müstəlliyin ilk illərində uzun zaman Məmməd Əmin Rəsulzadəni qınadım və anlamadım. “Bir kərə yüksələn bayraq” fikrinə görə. Necə yeni enmir soruşurdum özümdən, faktiki olaraq, bu bayrağı endirmişdilər. Çox sonralar başa düşdüm – məsələ bayrağın enib-qalxmasında deyil, daha dərindədir: bayraq – simvoldur. Söhbət ideyadan gedirdi – bayrağın özündən daha çox, onu qaldırmaq istəyənlərin həmişə tapılacağından.
Allah sənə rəhmət eləsin, Məmməd Əmin...
***
Mən ateist ruhda böyüdüm. Çünki atam bu cür idi. Onun hər dediyini təkzibedilməz dəlil kimi qəbul etməyə öyrənmişdim – çünki o zaman mənim aləmimdə ədəbiyyatı və tarixi onun qədər bilən yoxdu. Bir dəfə gec idi, atamla haradansa qayıdırdıq avtobusda, o ayaq üstə dayanmışdı, çox hündür görünürdü və avtobusun işıqlandırdığı yola baxa-baxa fikirləşdim ki, dünyada ondan hündür və ondan güclü heç kəs yoxdur. Hündür və güclü adam səhv edə bilməzdi mənim məntiqimlə... Gülümsəyirsiz? Elə mən də...
Aramızdakı boy fərqi azaldıqca məni bir sıra suallar narahat etməyə başlayırdı və mən cavabını heç cür anlaya bilmədiyim, atamın diktəsini inkar edən hər cür sualdan qaçmağa başlayırdım. Qaçdıqca da üzərimə daha bərk gəlirdilər...
***
Üçüncü sinifdə oxuyurdum, 7-8 yaşım vardı (məktəbə 5 yaş yarımdan getmişəm). Müəlliməmiz (indi haqq dünyasındadır) dərslərin birində bizə Allahdan, daha doğrusu, onun olmamasından danışdı. Və qardaşlarımı bağçadan götürməyə gedəndə uşaq ağlımla onlara bu barədə söz açdım. O zaman da bildiklərimi bölüşməyi sevirdim.
Indiki kimi yadımdadır, arxamızca başı yaylıqlı bir qadın gəlirdi, birdən sözümü kəsib, “ay bala, onu sənə kim deyib ki, Allah yoxdu?” soruşdu və sonra da "günaha batma, bala" dedi. Ya o həddən artıq inamlı danışırdı, ya da mən böyüklərə şəksiz inanırdım – sonuncu eşitdiyim söz onunkuydu. Asta səslə uşaqlara: “Allah var, amma sizdən kimsə soruşsa, yoxdu deyin” söylədim, sonra da tez əlavə etdim: “müəlliməmiz belə deyib”.
Mənə elə gəlirdi ki, müəllimlər səhv eləmirlər. Qardaşlarım heç nə başa düşməmişdilər, heç özüm də. Amma mən artıq onlara riyakarlıq öyrətməyə başlayırdım...
---
Böyüdükcə din mövzusunda tərəddüdlərim də böyüyürdü və atamın idealı yavaş-yavaş dağılırdı. Bir gün öz aləmimdə bu suallar üçün “şans” tanıdım. Ölkədə müharibə gedirdi və mən “əgər Şuşa əldən getməyəcəksə...” deyə fikirləşdim. Bu, çobanyastığı ləçəklərində açılan “sevir-sevmir” falına bənzəyirdi. Şuşa getdi və mən içərimdə cücərən iman işığının birdəfəlik məhv olduğunu sandım. Sanki bunu yaşadıb-yaşatmamaq öz əlimdəymiş kimi... Anlamırdım – qəlbinə bir kərə qığılcım düşdümü, o bir gün mütləq alovlanacaq. Mütləq...
---
Bir şeyi də özümə bağışlaya bilmirəm. Bayaq haqqında danışdığım müəllimənin günahını illər sonra onun qızının üzünə vurmuşdum hamının içində. Cavabında qız günahkarcasına: “Sizə elə deyəndən sonra anam evdə tövbə edirdi, namaz qılırdı” demişdi. Qızın heç bir günahı yoxdu əslində...
Bu gün mənim doğum günümdür... deyirlər, adamlar bu gün başqa olurlar. Daha kövrək, daha həssas... mənsə...
Anlamaq istəyirəm – sevgi və diqqətin nümayişinə niyə bu dərəcədə allergik yanaşıram? Yoxsa, ürəyimin dərinliyində buna layiq olmadığımı düşünürəm? Axı niyə?..
Niyə bunun nə qədər xoş olduğunu söyləmək əvəzinə daim aqressiv mövqe sərgiləyirəm, düşünürəm ki, bu diqqət və sevginin ömrü cəmi bir neçə saniyədən artıq olmayacaq. Kiminsə mənim üçün özünü qatarın altına atmasınımı gözləyirəm? Sonra ardından bir ömür boyu ağlamaq üçünmü?..
Niyə ən çox bəyənilən mətnlərim barədə ən çox yazmağa tərəddüd etdiklərimdir? Onları yazmağa başlayanda dostlar yanımda olursa, mətn xilas olur – məni inandırırlar ki, davam et, alınır. Bu kənardan təsdiq olmasa, onların “delit” və ya yazılmamaq təhlükəsi böyükdür. Mən indi anlayıram niyə çoxdandı yazmıram. Yazanda yanımda heç kəs olmur)))...
Bu günədək bu xüsusiyyətimi anlamamışdım. Biz yəqin ki, ölənədək özümüzü kəşf etməyə çalışacağıq və heç vaxt da özümüzə təəccübləməkdən yorulmayacağıq...
----
Atamı daha çox sevirdim uşaqlıqda. Mənim idealım və xilaskarımdı. Anamı sevməzdim, daha çox qorxardım ondan – heç vaxt məni sevdiyini göstərməzdi. Onun favoritləri qardaşlarımdı düşünərdim niyəsə. Bəlkə də, haqsızdım...
Bir dəfə uşaqlardan hansınınsa, bəlkə elə mənim ad günümdü, ya bayramdı, xırda, sıradan səbəb üzündən evdə söz-söhbət oldu (harada olmur ki). Anam ağladı, sonra da plaşını geyib, qapıdan çıxdı. Heç nə deməsə də, bilirdim xalamgilə gedir. Xalamgilə tez-tez gedərdik. Çox zaman şənbə və bazarı da orada qalardıq. Mən bu vizitləri heç sevməzdim. Xalam uşaqları ilə bizi ciddi yaş fərqi ayırırdı. Amma mən ilk dəfə nə üçünsə anamın bu cür getməsini istəmədim, indi ifadə edə bilməyəcəyim ağrı və qorxu vardı içimdə, mən ilk dəfə idi anamla getməyi seçdim – könüllü. Hətta səhərsi evdə darıxmayaq deyə atamın bizi şəhərə gəzməyə, sonra da “Ana və uşaq” kafesində yeməyə aparacağını bilsəm də. Gödəkçəmi götürüb pilləkənlərə atıldım...
Sonralar – bir az böyüyəndən sonra xalamgilə könüllü gedirdim – orada sirli kitab rəfləri vardı və xalamqızı məni rəhmətlik atasından qalan kitablara yaxın düşməyə qoymurdu. Bəzi kitabları gizlicə oğurlayıb çantama qoyduğum yadımdadır, mənə dəfələrlə qadağan olunan “Min bir gecə”ni də, yeniyetməlik çağlarında ayaqyoludaca qorxu dolu həyəcanla oxuduğum “Payıza qədər”i də xatırlayıram.
Nə üçünsə uşaqlıqla bağlı hər şey məni kövrəldir. Kimə və nəyə çevrildiyimi düşünürəm. Uşaqlığımı harada və nə zaman itirdiyimi. Içimdəki qəzəb qığılcılmlarının nə üçün yarandığını... xoşbəxtlik uğrunda mənasız və əbəs qaçışların yaxşı heç yana çıxarmadığını...
---
Müstəlliyin ilk illərində uzun zaman Məmməd Əmin Rəsulzadəni qınadım və anlamadım. “Bir kərə yüksələn bayraq” fikrinə görə. Necə yeni enmir soruşurdum özümdən, faktiki olaraq, bu bayrağı endirmişdilər. Çox sonralar başa düşdüm – məsələ bayrağın enib-qalxmasında deyil, daha dərindədir: bayraq – simvoldur. Söhbət ideyadan gedirdi – bayrağın özündən daha çox, onu qaldırmaq istəyənlərin həmişə tapılacağından.
Allah sənə rəhmət eləsin, Məmməd Əmin...
***
Mən ateist ruhda böyüdüm. Çünki atam bu cür idi. Onun hər dediyini təkzibedilməz dəlil kimi qəbul etməyə öyrənmişdim – çünki o zaman mənim aləmimdə ədəbiyyatı və tarixi onun qədər bilən yoxdu. Bir dəfə gec idi, atamla haradansa qayıdırdıq avtobusda, o ayaq üstə dayanmışdı, çox hündür görünürdü və avtobusun işıqlandırdığı yola baxa-baxa fikirləşdim ki, dünyada ondan hündür və ondan güclü heç kəs yoxdur. Hündür və güclü adam səhv edə bilməzdi mənim məntiqimlə... Gülümsəyirsiz? Elə mən də...
Aramızdakı boy fərqi azaldıqca məni bir sıra suallar narahat etməyə başlayırdı və mən cavabını heç cür anlaya bilmədiyim, atamın diktəsini inkar edən hər cür sualdan qaçmağa başlayırdım. Qaçdıqca da üzərimə daha bərk gəlirdilər...
***
Üçüncü sinifdə oxuyurdum, 7-8 yaşım vardı (məktəbə 5 yaş yarımdan getmişəm). Müəlliməmiz (indi haqq dünyasındadır) dərslərin birində bizə Allahdan, daha doğrusu, onun olmamasından danışdı. Və qardaşlarımı bağçadan götürməyə gedəndə uşaq ağlımla onlara bu barədə söz açdım. O zaman da bildiklərimi bölüşməyi sevirdim.
Indiki kimi yadımdadır, arxamızca başı yaylıqlı bir qadın gəlirdi, birdən sözümü kəsib, “ay bala, onu sənə kim deyib ki, Allah yoxdu?” soruşdu və sonra da "günaha batma, bala" dedi. Ya o həddən artıq inamlı danışırdı, ya da mən böyüklərə şəksiz inanırdım – sonuncu eşitdiyim söz onunkuydu. Asta səslə uşaqlara: “Allah var, amma sizdən kimsə soruşsa, yoxdu deyin” söylədim, sonra da tez əlavə etdim: “müəlliməmiz belə deyib”.
Mənə elə gəlirdi ki, müəllimlər səhv eləmirlər. Qardaşlarım heç nə başa düşməmişdilər, heç özüm də. Amma mən artıq onlara riyakarlıq öyrətməyə başlayırdım...
---
Böyüdükcə din mövzusunda tərəddüdlərim də böyüyürdü və atamın idealı yavaş-yavaş dağılırdı. Bir gün öz aləmimdə bu suallar üçün “şans” tanıdım. Ölkədə müharibə gedirdi və mən “əgər Şuşa əldən getməyəcəksə...” deyə fikirləşdim. Bu, çobanyastığı ləçəklərində açılan “sevir-sevmir” falına bənzəyirdi. Şuşa getdi və mən içərimdə cücərən iman işığının birdəfəlik məhv olduğunu sandım. Sanki bunu yaşadıb-yaşatmamaq öz əlimdəymiş kimi... Anlamırdım – qəlbinə bir kərə qığılcım düşdümü, o bir gün mütləq alovlanacaq. Mütləq...
---
Bir şeyi də özümə bağışlaya bilmirəm. Bayaq haqqında danışdığım müəllimənin günahını illər sonra onun qızının üzünə vurmuşdum hamının içində. Cavabında qız günahkarcasına: “Sizə elə deyəndən sonra anam evdə tövbə edirdi, namaz qılırdı” demişdi. Qızın heç bir günahı yoxdu əslində...
среда, 4 ноября 2009 г.
Qorxu və günah
QORXUNUN GÜNAHI
Gecələr adamın başına yaxşı-pis çoxlu fikirlər gəlir və çox zaman bu fikirləri yazıya köçürməyə ərinirsən (hələ bilmək olmaz bunun özü yaxşıdır, ya pis). Məsələn, bu gün mən sözlər barədə fikirləşirəm, amma yəqin, yuxum gəlmədiyindən, əlimi atıb şkafın üstündəki notbuku götürürəm, haradan və necə başlayacağımı bilmədən barmaqlarımı klaviaturaya toxundururam.
İlk ağlıma gələn söz “qorxu” dur. Nə üçünsə mənə elə gəlir ki, “qorxu” ilə “xortdan”, “xortdan”la “xortdamaq” arasında vizual baxımdan da aydın görünən əlaqə var. Düşünürəm ki, analarımızın bizi uşaqkən məhz “xortdan”la qorxutması təsadüfi deyilmiş - bu, şüuraltından gəlir. Xatırlayıram, mən bu məqsədlə “xoxu” sözündən istifadə edirdim, indi fikir verirəm ki, bu həm də “qorxu” sözü ilə həmqafiyədir (Yazıq uşaq bu nə olduğu mənim özümə də aydın olmayan uydurma surətdən o qədər qorxurdu ki, həmin dəqiqə kiriyirdi – hərçənd ən pis üsula əl atdığımı yaxşı bilirdim).
Daha sonra bilmirəm niyə “arıq” kəlməsi beynimi məşğul etməyə başlayır və özümə aydınlaşdırmağa çalışıram ki, bu, “arıqlamaq” sözündən gələ bilər. Adam ardan da arıqlaya bilər. Yəqin ki, “araq” da “ar”la qohumdur. Bu dəqiqə sizin nə düşündüyünüzü təxmin edirəm. Yaxşı, ironiyanızı hiss edib, “araşdırmalarımı” (yenə “ar”?) bitirirəm. Ən yaxşı halda, bilirəm ki, fikirlərimdə İsa Hüseynovun izini axtaracaqsınız. Amma nahaq yerə. Mənim sevimli yazıçımın “İdeal”ının məsələyə dəxli yoxdur. Əvvəla, ona görə ki, bu əsəri orta məktəbdə, gərək ki, VIII sinifdə, az qala vurulduğum tarix müəllimimizin tövsiyəsindən sonra oxumuşam, ondan sonra, hətta 6 il yarımlıq filoloji təhsilim müddətində də bu cür araşdırmalara meylli olmamışam. İkinci tərəfdən, İ.Hüseynov məsələyə daha qlobal yanaşaraq, müxtəlif dünya dillərindəki paralelləri gətirirdi və onun üçün vahid dil daxilindəki sözlərin leksik-semantik qohumluğu o qədər də maraqlı deyildi.
---
Deyəsən, yazılarımın birində yazmışdım - bütün eqoist adamlar özünütəhlilə həddən artıq meylli olurlar. Niyə qorxudan başladım və ar (utancaqlıq) hissində dayandım? İndi bu barədə uzun-uzadı düşünməyə xüsusi ehtiyac görmürəm. Bu, məlum məsələdir və yəqin ki, siz də indi elə belə düşünürsünüz ki, qorxu günahdan törəmədir. Yəni, insan hər hansı zərərli işi görür, sonra və ya elə prosesin gedişindəcə, yaxud elə əvvəldə anlayır ki, günah törədir. Sonra qorxmağa başlayır. Ya, hər şeyi görən və bilən Allahdan, ya öz vicdanından, ya qanunlardan, ya da insanlardan. Bəzən bunların hamısından. Və bəlkə də, mənimlə razılaşmayacaqsınız, amma günah işlədən insan qorxursa, bunu onun, ani də olsa, peşmançılıq keçirməsi kimi də qəbul edə bilərik.
Qorxu dəhşətli şeydir, o öldürə və ya öldürməyə vadar edə, çarəsiz xəstəliklə gətirib çıxara bilər. Amma daha pisi də var – qorxduğun üçün günah işlədə də bilərsən... Mövzuya qayıdacam...
---
Yaxın keçmişdə - mənim uşaqlığımın erkən dövrləri də bu vaxta təsadüf edir – Azərbaycanda, digər sovet respublikalarında olduğu kimi, insanlar Allaha inandıqlarını söyləməkdən çəkinərdilər. Ilkin mərhələdə (SSRİ-nin hələ çox güclü olduğu dövrləri nəzərdə tuturam), bəlkə də, bu, təqib və təzyiqlərdən qorunmağın yeganə yoluydu. Amma nə üçünsə mənə elə gəlir ki, sonrakə illərdə Azərbaycan insanı kütləvi qınaqdan xilas olmaq üçün, başqa sözlə, bizə doğma olan “palaza bürün, el ilə sürün” məntiqilə imanlarını gizləməyə, daha doğrusu, bu barədə düşünməməyə, bu mövzunu unutmağa başladılar.
Bu gün çarx tərsinə işləyir. Qoy heç kəsin acığına gəlməsin, indi fikirləşirəm ki, bu da sanki dəb xatirinədir – müğənnisindən tutmuş aliminədək bizim insanlar imanlarını az qala qışqıra-qışqıra göstərmək istəyirlər. .
---
Bir dəfə, bilmirəm, Amur məsələləri ilə ümumi giley-güzarımdan bezmişdi, yoxsa, kişilərin ünvanına işlətdiyim növbəti xoş sözdən qıcıqlanmışdı, J. azacıq hirslə “sən istənilən kişini ərköyünləşdirə (ifadəni bir az yumşaltmışam – R. ) bilərsən” dedi. Yəqin ki, haqlıydı. Amma mən əks cinsə bu qədər (yəni qədərindən artıq – tanıyanlar bilir, məndə çox nadir hallarda qadın həmrəyliyi duyğusu oyanır) yaxşı münasibət bəsləməyimin səbəbləri barədə düşünməyə başladım. Bizim fərqli olduğumuzu nə zaman hiss etməyə başlamışdım? Məktəbdə? Yox, bu nə vaxtsa daha əvvəl olmalıydı...
(ardı var)
Gecələr adamın başına yaxşı-pis çoxlu fikirlər gəlir və çox zaman bu fikirləri yazıya köçürməyə ərinirsən (hələ bilmək olmaz bunun özü yaxşıdır, ya pis). Məsələn, bu gün mən sözlər barədə fikirləşirəm, amma yəqin, yuxum gəlmədiyindən, əlimi atıb şkafın üstündəki notbuku götürürəm, haradan və necə başlayacağımı bilmədən barmaqlarımı klaviaturaya toxundururam.
İlk ağlıma gələn söz “qorxu” dur. Nə üçünsə mənə elə gəlir ki, “qorxu” ilə “xortdan”, “xortdan”la “xortdamaq” arasında vizual baxımdan da aydın görünən əlaqə var. Düşünürəm ki, analarımızın bizi uşaqkən məhz “xortdan”la qorxutması təsadüfi deyilmiş - bu, şüuraltından gəlir. Xatırlayıram, mən bu məqsədlə “xoxu” sözündən istifadə edirdim, indi fikir verirəm ki, bu həm də “qorxu” sözü ilə həmqafiyədir (Yazıq uşaq bu nə olduğu mənim özümə də aydın olmayan uydurma surətdən o qədər qorxurdu ki, həmin dəqiqə kiriyirdi – hərçənd ən pis üsula əl atdığımı yaxşı bilirdim).
Daha sonra bilmirəm niyə “arıq” kəlməsi beynimi məşğul etməyə başlayır və özümə aydınlaşdırmağa çalışıram ki, bu, “arıqlamaq” sözündən gələ bilər. Adam ardan da arıqlaya bilər. Yəqin ki, “araq” da “ar”la qohumdur. Bu dəqiqə sizin nə düşündüyünüzü təxmin edirəm. Yaxşı, ironiyanızı hiss edib, “araşdırmalarımı” (yenə “ar”?) bitirirəm. Ən yaxşı halda, bilirəm ki, fikirlərimdə İsa Hüseynovun izini axtaracaqsınız. Amma nahaq yerə. Mənim sevimli yazıçımın “İdeal”ının məsələyə dəxli yoxdur. Əvvəla, ona görə ki, bu əsəri orta məktəbdə, gərək ki, VIII sinifdə, az qala vurulduğum tarix müəllimimizin tövsiyəsindən sonra oxumuşam, ondan sonra, hətta 6 il yarımlıq filoloji təhsilim müddətində də bu cür araşdırmalara meylli olmamışam. İkinci tərəfdən, İ.Hüseynov məsələyə daha qlobal yanaşaraq, müxtəlif dünya dillərindəki paralelləri gətirirdi və onun üçün vahid dil daxilindəki sözlərin leksik-semantik qohumluğu o qədər də maraqlı deyildi.
---
Deyəsən, yazılarımın birində yazmışdım - bütün eqoist adamlar özünütəhlilə həddən artıq meylli olurlar. Niyə qorxudan başladım və ar (utancaqlıq) hissində dayandım? İndi bu barədə uzun-uzadı düşünməyə xüsusi ehtiyac görmürəm. Bu, məlum məsələdir və yəqin ki, siz də indi elə belə düşünürsünüz ki, qorxu günahdan törəmədir. Yəni, insan hər hansı zərərli işi görür, sonra və ya elə prosesin gedişindəcə, yaxud elə əvvəldə anlayır ki, günah törədir. Sonra qorxmağa başlayır. Ya, hər şeyi görən və bilən Allahdan, ya öz vicdanından, ya qanunlardan, ya da insanlardan. Bəzən bunların hamısından. Və bəlkə də, mənimlə razılaşmayacaqsınız, amma günah işlədən insan qorxursa, bunu onun, ani də olsa, peşmançılıq keçirməsi kimi də qəbul edə bilərik.
Qorxu dəhşətli şeydir, o öldürə və ya öldürməyə vadar edə, çarəsiz xəstəliklə gətirib çıxara bilər. Amma daha pisi də var – qorxduğun üçün günah işlədə də bilərsən... Mövzuya qayıdacam...
---
Yaxın keçmişdə - mənim uşaqlığımın erkən dövrləri də bu vaxta təsadüf edir – Azərbaycanda, digər sovet respublikalarında olduğu kimi, insanlar Allaha inandıqlarını söyləməkdən çəkinərdilər. Ilkin mərhələdə (SSRİ-nin hələ çox güclü olduğu dövrləri nəzərdə tuturam), bəlkə də, bu, təqib və təzyiqlərdən qorunmağın yeganə yoluydu. Amma nə üçünsə mənə elə gəlir ki, sonrakə illərdə Azərbaycan insanı kütləvi qınaqdan xilas olmaq üçün, başqa sözlə, bizə doğma olan “palaza bürün, el ilə sürün” məntiqilə imanlarını gizləməyə, daha doğrusu, bu barədə düşünməməyə, bu mövzunu unutmağa başladılar.
Bu gün çarx tərsinə işləyir. Qoy heç kəsin acığına gəlməsin, indi fikirləşirəm ki, bu da sanki dəb xatirinədir – müğənnisindən tutmuş aliminədək bizim insanlar imanlarını az qala qışqıra-qışqıra göstərmək istəyirlər. .
---
Bir dəfə, bilmirəm, Amur məsələləri ilə ümumi giley-güzarımdan bezmişdi, yoxsa, kişilərin ünvanına işlətdiyim növbəti xoş sözdən qıcıqlanmışdı, J. azacıq hirslə “sən istənilən kişini ərköyünləşdirə (ifadəni bir az yumşaltmışam – R. ) bilərsən” dedi. Yəqin ki, haqlıydı. Amma mən əks cinsə bu qədər (yəni qədərindən artıq – tanıyanlar bilir, məndə çox nadir hallarda qadın həmrəyliyi duyğusu oyanır) yaxşı münasibət bəsləməyimin səbəbləri barədə düşünməyə başladım. Bizim fərqli olduğumuzu nə zaman hiss etməyə başlamışdım? Məktəbdə? Yox, bu nə vaxtsa daha əvvəl olmalıydı...
(ardı var)
понедельник, 2 ноября 2009 г.
Fotoqraf dostuma
Çəkdiyin şəkillərə baxmaq maraqlıdı,
Çünki orada sən varsan.
Sən orada daha doğmasan,
daha sakitsən, rahatsan...
Mən şəkillərə sual verməyi xoşlayıram.
Onların susması məni incitmir -
daha çox cavab axtarmağa imkan verir.
Bu, xoşuma gəlir.
Elə bu barədə sərbəst, qafiyəli danışmaq da...
Çəkdiyin ağaclar qolunu qaldırıb göylərə:
Yaydı. Meyvəli budaqlar əyilib.
Payızdı. Saralmış yarpaqlar yerdədi.
Baxanlar bilmirlər bu nədi -
Onlarçın bu yalnız gözəl bir səhnədi.
Mənsə şəkil-şəkil oxuyuram səni və bilirəm –
şəkillərin səndən maraqlı deyil,
şəkillərin səndən maraqsız da deyil.
Sən hər yerdə işığı çəkirsən. Qaranlıqda da.
Mən bir az qorxuram və işıqdan yazıram həmişə.
Həmişə də mənə elə gəlir, bir kimsə tapılacaq
və mənə başa salacaq ki, qaranlıqdayam.
Çünki adamlar ən çox onlarda olmayan şeylərdən danışırlar...
Indi şəkillərin danışa bilsə, etiraz edərdi.
Mən bunu bilirəm.
Hərdən istəyirəm kimsə mənə etiraz eləsin.
Sənsə susursan.
Çünki bu bir az qorxuludu...
Yalnız qorxaqlar gözlərini yumub uçuruma atılırlar.
Bu mülahizəm, yəqin ki, xoşuna gəlmir.
Çünki burada əminlik var.
Əminlik yalnız Onun haqqıdı. Deməli, haqsızam. Razıyam...
Amma mən “sən qorxaq deyilsən” deyəcəkdim.
Sən həmişə uçuruma körpü axtarırsan.
Çünki körpü həm də əyilməkdi. Hər iki sahildə.
Və yalnız yanlara əyilmək körpünü yüksəkdə saxlayır.
Bu həm də yol getməkdən ötrüdü...
Yollar yeni şəkillər üçündü. Yeni adamlar, ağaclar, körpülər və keçidlər üçün.
Mən bunu bilirəm.
Amma şəklini köçürə bilmirəm vərəqə. Sənin də.
Bu mənim üçün bir az uzun və qəribə şeirdə
yenə sən yoxsan.
Yəni olduğun kimi deyilsən.
Yəni əslində mən sənin necə olduğunu bilmirəm.
Bilməyəcəm də.
Mənə təkcə sənin şəklin maraqlıdı.
Daha doğrusu, onun necə görünməyi.
Çünki orada sən varsan.
Sən orada daha doğmasan,
daha sakitsən, rahatsan...
Mən şəkillərə sual verməyi xoşlayıram.
Onların susması məni incitmir -
daha çox cavab axtarmağa imkan verir.
Bu, xoşuma gəlir.
Elə bu barədə sərbəst, qafiyəli danışmaq da...
Çəkdiyin ağaclar qolunu qaldırıb göylərə:
Yaydı. Meyvəli budaqlar əyilib.
Payızdı. Saralmış yarpaqlar yerdədi.
Baxanlar bilmirlər bu nədi -
Onlarçın bu yalnız gözəl bir səhnədi.
Mənsə şəkil-şəkil oxuyuram səni və bilirəm –
şəkillərin səndən maraqlı deyil,
şəkillərin səndən maraqsız da deyil.
Sən hər yerdə işığı çəkirsən. Qaranlıqda da.
Mən bir az qorxuram və işıqdan yazıram həmişə.
Həmişə də mənə elə gəlir, bir kimsə tapılacaq
və mənə başa salacaq ki, qaranlıqdayam.
Çünki adamlar ən çox onlarda olmayan şeylərdən danışırlar...
Indi şəkillərin danışa bilsə, etiraz edərdi.
Mən bunu bilirəm.
Hərdən istəyirəm kimsə mənə etiraz eləsin.
Sənsə susursan.
Çünki bu bir az qorxuludu...
Yalnız qorxaqlar gözlərini yumub uçuruma atılırlar.
Bu mülahizəm, yəqin ki, xoşuna gəlmir.
Çünki burada əminlik var.
Əminlik yalnız Onun haqqıdı. Deməli, haqsızam. Razıyam...
Amma mən “sən qorxaq deyilsən” deyəcəkdim.
Sən həmişə uçuruma körpü axtarırsan.
Çünki körpü həm də əyilməkdi. Hər iki sahildə.
Və yalnız yanlara əyilmək körpünü yüksəkdə saxlayır.
Bu həm də yol getməkdən ötrüdü...
Yollar yeni şəkillər üçündü. Yeni adamlar, ağaclar, körpülər və keçidlər üçün.
Mən bunu bilirəm.
Amma şəklini köçürə bilmirəm vərəqə. Sənin də.
Bu mənim üçün bir az uzun və qəribə şeirdə
yenə sən yoxsan.
Yəni olduğun kimi deyilsən.
Yəni əslində mən sənin necə olduğunu bilmirəm.
Bilməyəcəm də.
Mənə təkcə sənin şəklin maraqlıdı.
Daha doğrusu, onun necə görünməyi.
четверг, 29 октября 2009 г.
Oğluma
Qadınların asılmaq istəyini boş ver…
bir kişidən,
ya kişi əllərindən daha uzun, daha möhkəm ipdən...
bilirsən, onlar üçün fərq etməz –
boyunları çılpaq qalmasın bircə …
bir kişidən,
ya kişi əllərindən daha uzun, daha möhkəm ipdən...
bilirsən, onlar üçün fərq etməz –
boyunları çılpaq qalmasın bircə …
среда, 21 октября 2009 г.
Tramvay
Ağacın altında dayanmışdıq. Nə üçünsə xətrimə dəymişdi. Ağlayırdım.
Könlümü almaq üçün uzaqdan gələn tramvayın əsrarəngiz qığılcımlarına işarə edib, “Sənə tramvay alacağam, ağlama” dedi. Inanmaq istədim.
Indi də bunu özümə bağışlaya bilmirəm. Axı mən bilirdim, onun buna gücü çatmayacaq. O zaman mənim üçün əsas olan onun bunu etmək istəyi idi. Həmişə sözə ciddi yanaşdığımdan, bilmirdim - ONLAR ÇOX ZAMAN DANIŞMAQ XATIRINƏ DANIŞIRLAR və belə anlarda sözlərinin ciddi qəbul edilməyini sevmirlər. O zaman da mənim üçün söz hər şey idi və bunu sevdiyim kişi deyirdisə... (Mən indi də onların fərqli olduqlarına inanıram... axmaq kimi...)
Bir il sonra tramvay xətlərini sökdülər. O zaman əlamətlərə inanmırdım. Sonra başqa əlamətlər də gözlərimə girmək istəyəcəkdi. Qaranlıq otaq, itirilmiş qolbaq, girov qoyulmuş üzük...
Mən İnsanın hər şeydən güclü olduğunu düşünürdüm. Taledən də...
Nə qədər təkəbbürlü və nə qədər sadəlövhdüm. Heç indi də dəyişməmişəm...
Hələ də əsl tramvayı nə vaxtsa tapacağıma və bugünədək daddığım hər şeyi unudacağıma ümid edirəm..
Подписаться на:
Сообщения (Atom)