четверг, 29 октября 2009 г.

Oğluma

Qadınların asılmaq istəyini boş ver…
bir kişidən,
ya kişi əllərindən daha uzun, daha möhkəm ipdən...
bilirsən, onlar üçün fərq etməz –
boyunları çılpaq qalmasın bircə …

среда, 21 октября 2009 г.

Tramvay

O məni evə ötürürdü. Qırmızı rəngli marşrut avtobusu tərpənirdi, minmədim.
Ağacın altında dayanmışdıq. Nə üçünsə xətrimə dəymişdi. Ağlayırdım.
Könlümü almaq üçün uzaqdan gələn tramvayın əsrarəngiz qığılcımlarına işarə edib, “Sənə tramvay alacağam, ağlama” dedi. Inanmaq istədim.
Indi də bunu özümə bağışlaya bilmirəm. Axı mən bilirdim, onun buna gücü çatmayacaq. O zaman mənim üçün əsas olan onun bunu etmək istəyi idi. Həmişə sözə ciddi yanaşdığımdan, bilmirdim - ONLAR ÇOX ZAMAN DANIŞMAQ XATIRINƏ DANIŞIRLAR və belə anlarda sözlərinin ciddi qəbul edilməyini sevmirlər. O zaman da mənim üçün söz hər şey idi və bunu sevdiyim kişi deyirdisə... (Mən indi də onların fərqli olduqlarına inanıram... axmaq kimi...)
Bir il sonra tramvay xətlərini sökdülər. O zaman əlamətlərə inanmırdım. Sonra başqa əlamətlər də gözlərimə girmək istəyəcəkdi. Qaranlıq otaq, itirilmiş qolbaq, girov qoyulmuş üzük...
Mən İnsanın hər şeydən güclü olduğunu düşünürdüm. Taledən də...
Nə qədər təkəbbürlü və nə qədər sadəlövhdüm. Heç indi də dəyişməmişəm...
Hələ də əsl tramvayı nə vaxtsa tapacağıma və bugünədək daddığım hər şeyi unudacağıma ümid edirəm..

понедельник, 19 октября 2009 г.

Fərhadın övladlarına - Səbinəyə və balaca Mətinə

Hər gün günəş aparar,
Ay qaytarardı atasını.
Bir gün nə Gün göründü,
nə Ay...
Atası öldü...
Sonra bilmədi gün necə keçdi,
ay necə ötdü...

четверг, 15 октября 2009 г.

Əli Əlioğluna


Bilirsən, bayaq nə düşünürdüm? Nədənsə, Qız qalasına qalxanda heç özümü oradan atmağı düşünməmişəm. Halbuki intihar bütün yaş dövrlərində ən çox düşündüyüm mövzulardan biri olub...

Bəlkə, ona görə ki, sadəcə, ora qalxanda əhvalım yaxşı olub, əks təqdirdə o pilləkənləri çıxmağa səbrim də çatmazdı. Bəlkə, ona görə ki, yüksəklik hissini sevirəm və ordan düşmək – ora bir də qalxa bilməmək deməkdi... Ya da ən düzü, mən o cəsarətin yiyəsi deyiləm... hələ bu dünyada görmədiyim nə qədər film, dinləmədiyim nə qədər musiqi, yaşamadığım nə qədər şey və dadmağım nə qədər yemək varkən... bunu yarızarafatla yazdım, məktubumun bir az kədərli ritmini yumşaltsın deyə...

Dost, həmişə səninlə görüşməyi istəsəm də, nəyə görəsə, səninlə görüşdə tamam başqa məsələlərdən danışıram. Daha çox sənin zarafatlarına etiraz edirəm, danlayıram səni. Əslində, bu danlaqların böyük əksəriyyəti özümə yönəlib. Ağıllı olmaq yaşla bağlı məsələ deyil ki... Biz heç vaxt istədiyimiz qədər ağıllı olmayacağıq... sən bunu bilirsən, sən bununla barışmamısan... mən bunu bilirəm, mən bununla, deyəsən, barışmışam...

Bir az əvvəl fikirləşdim ki, bəsdi, hər şeyi dəyişəcəm həyatımda, məsələn, Qismətdən, səndən, Sabutaydan və s. gələn zənglərə cavab verməyəcəm (yox, heç kəsdən küsməmişəm, sadəcə, yorur məni bütün bunlar – belə görüşlərdən sonra heç vaxt dəyişə bilməyəcəyimi daha yaxşı anlayıram, mənə elə gəlir, bezginliyimlə hamınızı bezdirirəm, elə bilirəm Qismət gülümsəməkdən, Sabutay zarafatlaşmaqdan bezib, Samir pilləkənlərlə mənim enməyimi görməkdən bezib - elə bilirəm məcburən axtarırıq bir-briimizi – bir-birimizi axtarmaq istəmədən – elə bil ki başqa seçimimiz yoxdur kimi). Və birinci Zərdüşt zəng edir – fikirlərimi dağıdır və mən çoxdankı vərdişlə telefonu qulağıma yaxınlaşdırıram. Tamaşaya gələcəyimi söz verirəm və üstəlik əlavə edirəm – bir bilet də artıq götür – Aynur üçün...

Sonra işə gəldiyim yol boyunca əvvəlki fikirlərə qayıdıram. Düşünürəm ki (özümü aldadıram), Nahidin toyundan sonra yaxın qrafikdə heç nə yoxdur və planlarımı (əslində, plansızlığımı) həyata keçirəcəm... Sonra yadıma düşür ki, Salamla görüş olmalıdır və yenə özümü aldatmaq istəyirəm ki, çoxdandır Salamı görmürəm və yepyeni və maraqlı təəssüratlar yaradacaq bu görüş məndə...

Bəlkə, Qız qalasına qalxmaq lazımdı, əvvəl əhval ruhiyyəni dəyişmək – müsbətə doğru, sonra dərindən nəfəs alıb, dar, naqolay və yorucu pillələri qalxmalı olduğumuzu düşünərək səbrli olmaq və yola çıxmaq – düz zirvəyə. Bilirsən niyə? Oradan Bakı başqa cür görünür... başqa cür....

вторник, 13 октября 2009 г.

Mənə heç nə demə...


Mənə heç nə demə,
tüpürə biərəm hər şeyə -
rahatlığa, xoşbəxtliyə,
deyingən qonşulara, işə,
çoxdan unutduğum keçmişə.
Əvvəl-əvvəl maraqlı gələr,
doğma görünər,
sonra bezdirərəm tələblərimlə.
Məsələn –
hər gün görüşmək istəyərəm…

Mənə heç nə demə,
tüpürə biərəm hər şeyə…
Elə qısqanaram səni,
qapıların şüşəsi sınar.
Heç nə vecimə olmaz –
hardasa bir ürək yıxılar.

Tanıyırsan məni, heç nə demə…
Bilirsən necə amansızam,
Keçmərəm ən kişik səhvindən.
Xoşum gəlməz köynəyinin rəngindən –
qəfildən sərt danışaram hamının yanında…

Mənə heç nə demə…
Ağıla, nağıla, noğula aldanmaram –
hamının yanında öpərəm üzündən.
sənin üzündən
tüpürə bilərəm hər şeyə…
Gündüzə, gecəyə, səhərə nifrət edərəm
sən yanımda olmayınca…

Unutmayasan deyə
şəklimi qoyaram cibinə.
Tezdi-gecdi bilmərəm –
gecəyarı zəng gələr evinə.

Tüpürə bilərəm hər şeyə…
Nəyə? – niyə sayım –
Məni tanıyırsan.
Özün anlayırsan…

Mənə heç nə demə…



Şəklin müəllifi Nazim Şahdır

понедельник, 12 октября 2009 г.

Səlim Babullaoğlu - Polkovnikə heç kim yazmır


R. üçün



1.

«Polkovnikə heç kim yazmır». O yaman darıxır.
İstidir, bürküdür, kitablar rəfdə yatır.
Uyğurları yenə də qırırlar. Gücsüzdü, əgər desəm ki, çox təəssüf.
Təəssüf, sonadək oxunub bitmir «hərb və sülh».

Hər şey bərkiyib, daşlaşıb. Qəlblər də. Yarpaq belə tərpənmir.
İstidə anlayırsan ki, alovdan daha yaxşı heç kim bilmir
«polad necə bərkidi»? Necə? Harda? Nə vaxt?
İstidir. Axşamdır. Uğultular artır. Adamlar mürgülüysə də sərvaxt;

eyni, əcayib bir dildə pıçıldaşır hamı.
Adamlar çölüylə «tək»disə, içiylə təqlid edir «izdiham»ı.
Çiliklənən stəkan səsiylə dağılır ətrafa körpənin gülüşü,
bu dəfə havadan başlayır körpə «Çingizxan»ın cingiltili yürüşü.

2

«Polkovnikə heç kim yazmır». «Məktub yetişmədi» ünvanına.
«Barbarları gözləyərkən» zərf qonur giriş qapına:
Borcunuz var. Üstəgəl, üçcə gün də vaxtınız.
Sonra vəhşitək kəsərik. Sönər ocağınız.

İstidir. «Yerli narkoz altındadı hər kəs».
Hamı qabığıyla polis, məmur və çərkəz.
Soyunsaq onları, ayıbsa da, insan(l)ıq, bilinər.
Uniformadan qorxuluymuş vərdişlər və əməllər.

İstidir. «Qar» gözləmək beş ayda puç və əbəs.
«Sağ qalmaq» üçün qaçır hamamda bir kiçik kələz.
Ev sahibinin ayaq səsi yaddan «yad» imiş.
Tavan da göy üzü deyilmiş- anladır «qaçış».

3.
«Yuxunun iziylə» varıb gedib uzaqlığa,
çatmaq istəyirsən gözəl uşaqlığa.
«Uşaqlıq»- ömür səhrasının quzeyidi.
Bağlansa da «məsumluq muzeyidi».

«Polkovnikə heç kim yazmır». Təkcə sən yazırsan.
Niyə sevgi şeiri yazmırsan?- deyə soruşursan.
Sevgi var, şeir var, yazmaq var ikən,
bu donqabel sualda sən, nə görmüsən?

Əziz dostum, mehriban, gözəl bacım, həmkarım.
Qafiyə xətrinə yazsam, yazaram: əfkarım
indi çox qarışıq və çəkir məni keçilmişə.
Məsələn, «min doqquz yüz səksən dördə», beşə.

4.

Onda beş yaşın ancaq olardı.
Bilirəm, hamını sən, hamı səni sevərdi, oxşardı.
Bilirəm, sevgi şeiri nədi, onda heç bilmirdin.
Çöhrənə baxanlar unudurdı bildiyin.

Əminəm, hələ çox şey yazacaqsan.
Şey dediyim - «gözəl şeirlər», hələ çox dadacaqsan.
Əminəm, deyəcəksən, «əlvida, silah», kədər.
Hər şey elə sevgidənmiş…bu qədər…

İstidi. Sözlər quruyur dodaqda.
Ürəyim çat-çat olur otaqda.
«Polkovnikə heç kim yazmır». Rəfdədir.
Çıxır istefaya bütün kitablar və əməllər o tərəfdə.

14-17 iyul

Cavanşir Yusiflinin bloqundan...

Qəribədir, mən indi tam başqa bir yazı yazmaq istəyirdim, Rəbiqənin dünən (06.07.08) rastlaşdığım şeiri qəfil yadıma düşdü. Əslində, mən, qəribə gəlməsin, getdikcə yapon, ya çin əlifbasını xatırladan xəttimdən yazmalıydım, üstündən bir neçə gün ötüşəndən sonra özüm də yazdığımı oxuya, oxuyub da anlaya bilmirdim. Yəni, getdikcə yazmaqdan (bu şəkildə yazmaqdan) ayrılmaq gərək. Düşünürsən, beynində, ürəyində “yazırsan”, yazının belə bir “şifahi” forması əlbəttə ki, mütləqa ünvanını tapmalıdır (qəzetdən, jurnaldan, virtual qurğudan fərqli olaraq -!). Nə isə...
Rəbiqə şeirdə qəribə ilmələr işlədir, naxışlar vurur, hərdən elə anları tutur ki (Əli Kərimin “Tolstoyvari” şeirini yada salın....), birdən-birə çox bədbəxt olursan, qəlbinin dibinə kimi sızlayır və ağlayırsan. Belə dəhşətli sızıltı içində anlayırsan ki, illər boyu içindən axan göz yaşlarının içində büsbütün ərimisən, başqa bir şeyə çevrilmisən. Bu halınla o halın indi qarşı-qarşıya durub. Anadillərin səsi gəlir: Tapdın? Tapmadım!


Mən də tapmadım, hərflər yenə pozulmuşdu...


nə vaxtsa hamımızın ürəyi belə döyünüb
hamımız da unutmuşuq həmin vaxtı
amma dünən Allah üzümə baxdı
ürəyimin divarları yumulub açılınca
saydım – kirpiklərini ...

Bizim ilk və son birgə şeirimiz (Qismət, Elvin, Rəbiqə, Fərhad və Vüsal)

Qismət: Dəniz darıxmışdı bir gələnəcən
Elvin: Qabağı alınmaz ayrılıqların
Rəbiqə: Yaxt klub yaxındı arzular uzaq
Fərhad: Ayçiçəyi dalğa dalğa gözümdə
Vüsal: Balıqlar görüşə çağırır məni

Rəbiqə: Anar “Amin” deyir, indi toydadır
Qismət: Əzilmiş atılmış pivə qabları
Elvin: Səni axtarıram qağayı kimi
Vüsal: Günəş də gizləndi batdığı yerdə
Fərhad: Düşər gözümdən yuxular yaş kimi

Rəbiqə: Dikdaban çəkmələr əzir sinəmi
Vüsal: Ehtiyac əlindən şeir yazırıq
Elvin: Hərədən bir avaz çıxır bu yerdə
Fərhad: Çəkilər buludlar səma görünər
Qismət: Insan tək olanda nələr edərmiş

Qismət – Qadın və onun qərarı ("Tarix və dostlar üçün" silsiləsi)

Vaxtilə dost olan ədəbiyyatçıların indiki münasibətlərini görəndə, düşünürəm ki, hər şey ola bilər. Indi eyni komandada olduğumuz bu istedadlı uşaqlarla bir gün şəxsi problemlər yarana, ya elə rəqabət hissi hər şeyə qalib gələ bilər. Lap elə bir gün hansımızsa ədəbiyyatdan biryolluq gedə bilərik – nə fərqli bu yolu könüllü seçəcəyik, yoxsa bizim yerimizə tale (və ya başqaları – təcrübə göstərir ki, belə də olur) qərar verəcək. Hər halda, insanıq və heç nədən sığortalanmamışıq.

Nə üçün bu gün eyni cəbhədə olan istedadlı qələm yoldaşlarım, daha doğrusu, onların şeirləri barədə yazmayım? Bəlkə, bu yazılar qeyri-peşəkar olacaq, amma səmimiyyət başlıca şərtdir. Üstəlik, peşəkarlıq təcrübədən doğulur, belə deyil?

Başlayıram. Bu, həm də dostlarmızdan birinin - Anar Aminin dediyi kimi, ədəbiyyat tarixində (local belə olsa) qalmaq üçün kiçik və alternativ cəhd kimi qiymətləndirilə bilər. Nə fərqi uğurlu, ya uğursuz, cəhd elə cəhd olduğu üçün qiymətlidir...

Niyə ilk Qisməti seçdim? Istedad ölçü meyarı deyil, heç onun aramızda ən mütaliəli olmasının da bu dəqiqə məsələyə birbaşa dəxli yoxdur. Hərçənd ki, başqa bir vaxt və bir başqa yazıda mən məhz bu məqamdan başlaya bilərdim və bu, yəqin ki, daha ədalətli olardı. Və ya “Qismət həm də şeirdə eksperimentlərdən qorxmayacaq qədər cəsarətlidir” yaza bilərdim. Yaxud son illər heca şeirində “var-gəl” edən gənclər arasında onun xüsusi fərqləndiyini də qeyd edə bilərdim. Məsələn, bu cür: “Qismət sadə, dəbdəbəsiz cümlələrlə ictimai problemləri qabarda bilir. Etirazını süni pafosla bildirmir, didaktikadan qaçır, şeirimizdəki şablon fəlsəfə dərslərini təkrarlamaqdan imtina edir” və s. və i.a.

Qismətin publisitikasındakı məziyyətlərdən də danışmaq, onun dünya şeirindən maraqlı tərcümələr etdiyini xatırlatmaq da olardı.

Amma indi yazacağım yazı üçün bütün bunların elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Sadəcə, ona görə ki, Qismətdən başlayıram ki, kimdənsə başlamaq lazımdı…

Bəzən olur ki, aylarla kiminsə bir misrası beynində dolaşır, onun ritmi ilə yeriyirsən, onun ritmi ilə düşünürsən, danışırsan. Şeiri nə qədər sevsəm də, misralar nadir hallarda yadımda qalır. Təxminən bir-iki ay əvvəl necə oldusa, özüm özümə təəccübləndim. Hökumət Evinə gələndə də, gedəndə də dodağımın altında Qismətin Əli üçün yazdığı

“Keçilmişi keçə-keçə,

bina-bina, küçə-küçə,

çəkə-çəkə, içə-içə

ölmək istəmirəm, dostum”

misralarını pıçıldayırdım və az sonra onun yerini Feyziyyənin şeirlərindən birində işlənən təkrir tuturdu:

“Bilirsənmi, sən haqlıydın, əslində,

hər şey vədəsində bitməliydi, vədəsində” .

Elə yazılar da vədəsində yazılmalıdı. -)) Keçək mətləbə.

Qismətin “Qadın və onun qərarı” şeirindən danışmaq istəyirəm. Əlbəttə, hörmətli oxucu sual edə bilər ki, niyə məzh bu şeir? Deyim: çünki bu, Qismətin ən çox mübahisəyə səbəb olan şeiridir. Çünki bu şeiri çox zaman düzgün qiymətləndirmirlər. Çünki burada olduqca maraqlı mövzuya olduqca maraqlı yanaşma var və bu maraqlı yanaşmanı Qismət uğurla şeirə gətirə bilib. Çünki…

Birinci bənd təsvirlə başlayır. Qadın kirayə qaldığı evin pəncərəsindən yola boylanır – deməli, ən azı darıxır. Birinci misradakı üç nöqtə bu sıxıntı hissini daha da gücləndirir. “Küçədə cütləşən itlərin səsi” mənzərəni bir az da kədərli edir. Amma Qismət burada dayanır və diqqəti “oyanmış şirin balaya” çəkir. Əslində, qadının görməli olduğu ən maraqlı mənzərə yanındadır. Amma biz çox zaman yanımızdakıları görməyəcək qədər dərdli hesab edirik özümüzü…

Bu qadın kimdir? Təsadüfi cinsi əlaqədən doğulan övladıyla kirayə evdə qalmağa məcbur olan fahişəmi ya aldadılmış sadəlövh qızmı? Dilənçimi və ya sadəcə, bir ömür boyu yürüyəcəkləri yolun ilk addımlarındaca atılan qadınmı, yoxsa ərini müharibədə itirmiş gəlinmi? Bunları bilmirik, Qismət bu barədə danışmır. Şeir özü isə bu barədə müxtəlif variantlarda düşünməyə əsas verir. Bircə şey dəqiqdir – bu evdə o körpəsi ilə təkdir və darıxır, üstəlik, onun körpəsi acdır, deməli, məntiqlə, uşağı doyurmaq dərdi artıq darıxmağı arxa plana keçirməlidir və yəqin ki, keçirir də.

Uşaq acından yata bilmir, amma bəlkə də, onun yuxusuna haram qatan da anasının narahatlığıdır -bunu heç Qismət də bilmir…

Soyuq gündə bomboş səkiyə baxıb ancaq “ah” çəkmək olar, aydındır. Bəs, tilov kimi səkiyə uzanan gözlər kimi axtarır? Müştərini, ərimi, tənha qadın üçün haradansa peyda olacaq sevgilinimi, yoxsa sadəcə dərdə şərik çıxa biləcək dostu, rəfiqənimi… Yoxx, sən demə, qadın ümid axtarır və onun nə şəklində olmasının, onu kimin gətirəcəyinin elə bir əhəmiyyəti yoxdur.

Bu vaxt uşaq (ən böyük ümidin özü) ağlayır. Qadın narahat olur, gözlərini küçədən yığıb beşiyə tərəf yüyürür, körpəni qucağına alır. Növbəti bənddə qadının “sus, səsini kəs” deyə uşağa qışqırdığını eşidirik. Bu o deməkdirmi ki, qadın övladını sevmir? Qətiyyən. Əks halda, onun ağlamağından narahat olmazdı. Sadəcə, uşağın acından ağladığını bilən ana çarəsizdir, ona vermək üçün bir şeyi yoxdur, o, körpəsinə deyil, vəziyyətinə, taleyinə qəzəblidir. Əslində, onun söyüşlərinin də ünvanı körpə deyil – özünün çarəsizliyidir. Söyüş zəncirinin körpədən başlayıb itlərədək uzanması da buradan qaynaqlanır.

Şübhəsiz, şeirin birmənalı qarşılanmamasına səbəb olan məqam altıncı bənddə gizlənir. Qadın həddini unudub, insanlıqdan çıxıb, artıq Allahı söyməyə və qarğışlamağa başlayır. Nədir bu? Qismətin mövqeyimi?.. Yox, sadəcə güclü müşahidə və duyum…

“Allah bu Allahın evini yıxsın!” Əslində, maraqlı, unikal tapıntıdır. Qadın Allahın özündən də Allaha tapınır və yalnız qəzəb ona öz daxilindəki inamı hiss etməyə imkan vermir…

İtlər Allahın adını eşidib susur, körpə itlərini səsinin kəsildiyini. Allah da susur, qəzəbini qadına deyil, şimşəyin səsinə çevirir, qadın onsuz da cəzalıdır – səhərədək “hürəcək”.

Qismət şeir boyu qəhrəmanının işinə qarışmır, onu yönləndirmir, yalnız sonda münasibətini bildirir ki, bu da artıq müəllifi sığortalayır (Allah qəzəbindən sıxar dişini,

Şimşəyin səsiylə qışqırıb ,gedər.

Itlərin yarımçıq qalan işini,

bu gecə qadına tapşırıb, gedər...) .

Niyə “sığortalayır” yazdım? Çünki fikrimcə, bəzi şeylər var ki, onlardan yazanda olduqca ehtiyatlı olmalısan. Həyatdakını, yüzdə yüz olmuşu təsvir etdikdə belə. Inanclı adamın fikrincə,Allahı söyən qadınla bağlı epizodu qələmə alan Qismət haradasa günah işlədir, hərçənd sonda müəllifin münasibəti ortaya çıxır.

İlk baxışdan belə gəlir ki, Qismət qadının münasibətini və Allahın reaksiyasını vermək istəyib və şairin missiyası da “itlərin yarımçıq qalan işinin qadına tapşırıldığını” söyləməklə bitir. Bəs qadının faciəsi? Siz heç təmtək, pulsuz və işsiz qaldınızmı, körpəniz acından ağladımı?..

Qismət, fikrimcə, daha çox bunu göstərmək istəyib və göstərib də.

Bədii keyfiyyətlərinə gəlincə gəlincə, mətn belə tapıntılarla zəngindir – tilov gözlər, qarmağa keçməyən ümid, qadının itə dönüb itləri söyməsi və və i.a. Amma bu başqa yazının, başqa söhbətin mövzusudur...



Bu da həmin şeir.

http://www.a-eqo.azeriblog.com/2009/01/02/qadin-ve-onun-qerari-qismet

пятница, 9 октября 2009 г.

Gecənin nəğməsi

Qapqara bir kağızın

Üstündə möhür - işıq...
Bu sirli tapmacanın
Cavabını tapmışıq.

ən mötəbər sənədə -
ulduzlar damğa vurub
yerə yaman baxırlar
göyün üzündə durub...

bayram var yuxarıda -
qonaqlar sağlıq deyir.
Gecənin yiyəsinə
Yaxın olmaq istəyir.

Aydı padşah seçilən
Qaranlığın üzünə...
hökm edib səhərədək
tacı verəcək Günə.

среда, 7 октября 2009 г.

***

Qüssə bu gün həddini aşar,

Şəklini çəkər pəncərəmə.
Ölüm bir gün də yaxınlaşar,
Ömür bir gün də qısılar mənə.

...
İşıq salar Ay qorxulara,
Dalğa-dalğa qırılar dəniz.
Nə danışıb görən sulara
Hündürboylu o qarabəniz?
***

Gecə aşiq olmaq xəyala
bir az axmaqlıqdı, bilirəm.
Darıxıram, məni qınama,
keçər, şıltaqlıqdı bilirəm

вторник, 6 октября 2009 г.

Qədr gecəsi xətrinə...

əlini cibinə atıb
ovcunu sənə uzadan qadından
bir az ümid aldın...
mən açmadım portmanatı...
qoy tək sənin olsun bu gecənin ovsanatı....

Asandan asan

Asandan asan...
Adam olasan,
Vaxtında işə gələsən...
Vaxtında evə gedəsən...
Axşamlar qızına oyuncaq olasan
Ananı sevəsən doyunca...
Yemək qızdırasan atana...
Qardaşına çay süzəsən...
Qonaq gedəsən qohumlara
hər bazar...
Təbəssümünə mat-mat baxalar ...
Elə bilələr adam olmusan..
Zərif, incə qadın olmusan...

понедельник, 5 октября 2009 г.

Yarım il yubanan yazı

Elxan Zalın şeirləri barədə yazmaq istədiyim yazı, az qala yarım ildir ki, yubanır. Bəlkə, ona görə ki, onun bəzi mətnləri (xüsusən “Toqrovı peyzajı” silsiləsindən olanlar) ilk baxışdan bir qədər çılpaq görünürlər və bu məqam məni azca narahat edir. Ya da, yox, sadəcə, hər gün yazıya yeni bir müqəddimə ilə başlamaq istəyirəm. Məsələn, dəxli olsa da, olmasa da, istəyirəm ki, bu günlərdə onun bizə oxumağa çalışdığı (amma xətti qarışıq olduğundan, oxuya bilmədiyi) yeni şeirindən, daha doğrusu, həmin şeiri üslubca öz mətnlərimdən birinə bənzətmək cəhdimdən danışım. Bununla onu da, başqalarını da təəccübləndirim.

Eqoizm tələb edir ki, bu təəccübləndirmək azarına harada və niyə tutulduğumun səbəblərini araşdırım. Əlbəttə, hələlik, yazının qəhrəmanı kimi, Elxandan daha çox, özümün göründüyümün fərqindəyəm. Amma bu məqamın Elxana, daha doğrusu, onun mətnlərinə birbaşa dəxli var. Məsələ burasındadır ki, onun şeirləri ilə ilk tanışlığım heyrət hissi ilə müşayiət olunub (“heyrət”in bir az böyük, bəlkə də, pafoslu səslənməsi üzündən bir az narahatlıq keçirir və bu ifadəni nə ilə əvəzləyim deyə götür-qoy edirəm: bəlkə, “təəccüb” yazım? Amma son nəticədə, “heyrət” “təəccübdən” daha konkret ifadə olduğundan, məhz onun üzərində dayanıram).


Əlbəttə, elə müqəddimədəcə başqa müqəddimələr barədə danışdığımı xatırlayıram. Amma bu gün elə buradan başlayacağam ki, “heyrət” kəlməsinin sözünün özü də hislərimi və düşüncələrimi tam ifadə etmir. Istəyirəm yazam ki, konkret halda buraya bir az da utanc hissi qarışıb. Amma yenə tərəddüdlər imkan vermir - anlayıram ki, əslində, heyrət hissi eqo üçün həm də müəyyən utanc, pərtolmadır. Axı yazmağın özü, nə qədər qəribə səslənsə də, heyrətləndirmək sənətləri içərisində ən çətinidir. Çünki müəllifin yeganə vasitəsi sözdür – bütün normal insanlar gün boyunca bu “silahdan” istifadə edirlər. Indi gəl də heyrətləndir...

Amma o bunu bacarır. Məsələ yəqin ki, ilk baxışdan “gözlənilməz” təsir bağışlayan qafiyələrdədir. Ilk baxışdan, qafiyələr arasında əlaqə görünmür. Amma onun qafiyələri bir çox hallarda həm də mənaca qohum olurlar. Məsələn:

Gəlmişik qayıtmağa
Kodla açılır divar.
Hər möminin Məzdası,
Hər suçlunun devi var...

Divar da, div də maneədir, hər ikisi aşılmayacaq qədər güclüdürlər, kontekstdən asılı olaraq, onlara söykənəcək, arxa, dayaq kimi də baxmaq olar (folklordakı ağ və ya qara devi xatırlayın, bəzən qəhrəman onların kürəyində mənzilə yetir). Kim deyə bilər ki, mətndə birinci qafiyə olacaq söz növbətini şərtləndirmir. Kim deyə bilər ki, “antik”lə “romantik”, “yad”la “dad”, “küllük”lə “güllük” arasında bu cür bağ yoxdur? Qohumların arasında da bəzən söz söhbət olur, bu mənada sonuncu qafiyələr (küllük-güllük) arasındakı münasibətlər, obrazlı desək, qaynana-gəlin münasibətlərini xatırladır.

Və ya ilk baxışdan gözlənilməz hesab etdiyimiz situasiyaya baxaq. “Yağma həvəsi” şeirində daş binaların kurqana bənzədilməsi oxucunu “aldadır”, tarixə baş vurduğu andaca sonrakı misra onu geriyə – ətrafındakı supermarket vitrinlərinə qaytarır. Belə vəziyyətdə oxucu yüngül bir diksinmə hiss edir. Amma elə sonrakı saniyələrdəcə bu diksinmə keçir və şairin təqdim etdiyi vəziyyət (= müqayisə) sadə və təbii görünür, sanki elə belədir və belə də olmalıdır. Keçmişə səyahət bir anlıq zaman kəsiyində baş verir. Məgər tarixlə müqayisədə bizim ömrümüz də beləcə ən kiçik zaman kəsiyi deyilmi?..

Ümumiyyətlə, Elxan tez-tezə tarixə müraciət edir, amma onun şeirlərində saxta qəhrəmanlıq yoxdur, o bir çox hallarda süni görünən pafosdan uzaqdır. Qaraxanlının mətnlərində çox zaman tarixi olan müasir olanla, ruhi olan fizioloji olanla o qədər incə təmas edir ki, bu sərhədləri bir-birindən ayırmaq çətin olur. “Türk əsrinin türküləri”ndə o, keçmişdən, indidən və gələcəkdən danışır. “Bir udumluq xəcalət hissi” keçirir və “tər” tökür, amma bununla kifayətlənmir, “günahkar şəhərin dağılmasını” istəyir – çünki bu şəhərdəkilər keçmişlərini (yaddaşlarını) itiriblər, “manqurtlaşıblar”. Şair məlum həqiqəti poetik yolla, amma yenə də süni vətənpərvərlik pafosu olmadan növbəti dəfə xatırladır ki, torpaqda yaşamaq üçün buna layiq olmaq lazımdır:

Könlündən fatehlik keçirsə, qızıl qandır xərci.
Cəng mələyi qan istəyir, nə deyək?
Bu torpaqlar bizimdirsə, bədəlini ödəyək.

Maraqlıdır ki, müəllif bir mövzuda və eyni üslubda yazmır, Elxanın melanxoliyası tez bir zamanda qayğısızlıqla əvəzlənir. Amma bu əhval və üslub dəyişikliyi oxucunun adaptasiyasına mane olmur, əksinə, onu öz arxasınca apara bilir. Amma hərdən Elxan o qədər naturalistcəsinə yazır ki, mən bunu sevmirəm – məsələn, “Qürub” şeirində qürub səhnəsi elə dəqiqliklə qana bənzədilir ki, bundan sonra qüruba baxmaqdan qorxursan...

Bayaq – yazının əvvəlindəcə qeyd etdim ki, Elxanın bəzi mətnlərində, xüsusilə də,”Torqovı peyzajı”nda açıq-saçıqlıq var. Bir dəfə yolu Nizami küçəsindən keçənlər üçün bu silsilənin açıq-saçıqlığı qətiyyən təəccüblü gəlmir. Üstəlik, müqayisə nə qədər qüsurlu olsa da, biz “Min bir gecə”ni də, “Dekameron”u da oxumuşuq və indi heç birimiz bunu söyləməkdən çəkinmirik. Amma məslə burasındadır ki, erotik mətnlərin özündə də müəllif estetik tələbləri gözləyir, şeirdən iyrəndirmir. Şair bəzən qadın gözəlliyin təbiət hadisələriylə müqayisə edir, dua ilə sevgi aktını eyniləşdirir. Bu, bəzən şeytani bir çağırışa bənzəyir (“Ən müqəddəs dualar da alca dodaqda bitər”). Amma sonra “Tanrının yaratdığına baxmaq həmişə xoşdur” deyə özünə bəraət qazandırır, sonda isə Yeri, Göyü və bizi Yaradana alqış edir. Maraqlıdır, “Ayrı sevgilər”dəki bütün parçalarda Yaradana şükranlıq var...

Bəzən Elxan çox sadəlövh görünür – məsələn, “cənnətlə cəhənnəmin arasina lağim atmaq”la sevgilisinə qovuşmaq istəyəndə... Bəzən isə misralar o qədər çoxqatlı olur ki, onları bir cür yozmaq, dəyərləndirmək mümkün olmur:

...ovsun əzəməti var pıçıltılarda
sən mənə xoş sözlər pıçılda ki,
ürəyimdən göyə yol açılsın...

Heyrətləndirici məqamlardan biri də budur ki, E. Zalın şeirlərində heç bir didaktika elementi olmasa da, o, dolayısı ilə öyrədir – söz öyrədir. Oxucu onun sayəsində demək olar ki, hər üç şeirdən birindən mənasını bilmədiyi yeni kəlmə ilə rastlaşır – bu dialekt də ola bilər, gündəlik həyatdan bizə tanış olan, amma Azərbaycan şeirində işlənməyən söz də, əski türk kəlməsi də . hippi, şevrole, şeraton, vint, karma, arxiv, bira (siyahını bu abzas qədər uzada da bilərik) kimi sözləri şeirə gətirir və bu yamaq kimi görünmür. Elxan əski totemlərə, tarixə müraciət edir, bilmədiklərimizi şirin ləhcə ilə anladır, bildiklərimizi xatırladır.Bəzən Elxanın bir misrası uzun-uzadı düşünmək üçün əsas verir:

“Bir gün bizim cahadımız ilə qurtulacaq cahan”,

“Ölümə petrol verməyin əfəndilər”,

“Göy tanrının səltənəti bambaşqadır, bambaşqadır”,

“Bizə miras qalan üzünütülərdən qoşa minarəli bir məscid çıxar”.

Və ya “adamsız şəhər”də “yaddaşı itmiş gecə” “saralmış saniyələr boyunca” dolaşırsan və qəfildən qarşına “yelkəni ümidlər” çıxır...

Amma mən bu yazını sadə, adi bir şeirin - “Ayrı sevgi”lər silsiləsindən “alef. şin. bet” adlı parçanın yaratdığı təəssüratlarla bitirmək niyyəndəyəm.

Bu kitab bağlanıb sən daha çıx get .
Kitabın bağlanması ilk növbədə keçmişdən xəbər verir - o nə zamansa açıq olub. Amma məlum deyil, sonadək oxunubmu, yoxsa onu oxumaq istəmədiklərindən yarımçıq qoyublar. Kitab bağlanandan sonra onu bir kənara qoymaq da olar, kiməsə bağışlamaq da, elə ona təkrar qayıtmaq da. Amma bu sevgi kitabıdır və qəhrəman sevgilisinə get deyir. Niyə?..

Nə sən Dezdemonasan, nə mən Otello
Görünür, ortalıqda dəli bir eşq və qısqanclıq səhnəsi olub. Şeirdə sadalanan bu sevgi obrazlarının adı belə deyir. Amma bizim qəhrəman hislərində daha irəli getmək istəmir. Bəlkə də, düz edir - Dezdemona ilə Otellonun sonu bəllidir. Niyə? sualının ortaya çıxacağını bilən qəhrəman yalnız üçüncü misrada

Yəqin sarı səhra sultani Azazello qatıb aranı

cavabını verir. Bu, cavab deyil. daha çox cavabdan, ətraflı izahatdan qaçmaq istəyinin təzahürüdür. Bəlkə ona görə ki, “niyə”sini özü də bilmir...

Qurdalama bu yaranı qoy hər şey belə qalsin necə var.

Aydındır, bütün mümkünsüz eqşlər yara verir, yaraları qurdalamaq yox, qapatmaq lazımdır, bu da mümkün olmayanda hər şeyi zamanın ixtiyarına buraxmaq və demək ki:

Olacaq nə varsa göydə yazılar

- əlbəttə, talelərimizi göydə yazırlar, amma həlledici məqamda bunu xatırlamaq həm də qərardan, özü də qəbul etmək istəmədiyin, qəbul etməkdə çətinlik çəkdiyin qərardan qaçmaq, məsuliyyəti Göylərin - Allahın üzərinə atmaqdır:

Yaxşısı budur get dua elə

– yalnız dualarla taleyi dəyişmək olar. Müəllif yəqin ki buna işarə edir:

Bəlkə tale yazan mələk insafa gələ get get.

Qəhrəman gerisini artıq sevgilisindən daha çox özünə deyir, yəni öz-özüylə danışır:

Sevgilərə həmişə yoldaş olub ayriliq itim

 – bu, bəlkə də özünə təsəlli vermək cəhdidi.

Qapı örtüləndən sonra pilləkənlərlə enər ritm

- hər şey qapı örtülənədək baş verir. Qapının örtülməsi ilə hər şey bitir, amma birdən birə yox. Gedənin ayaq səslərini eşidirsən və bu ayaq səsləri ilə birgə ümid də yavaş-yavaş uzaqlaşır, itir.

Avqust gecəsində çalınan bir rekviyem.

Bürkülü, cansıxıcı avqust gecəsində hüznlü bir rekviyeminin sədası altında yalnız gedənin qayıtmasını istəmək qalır:

Istəyirəm qayit deyəm amma heç vaxt deməyəcəm.

Qəhrəman özünü aldadır – guya hər şey onun qayıt deməsinə bağlıdır, halbuki talelərin göydə yazıldığını gözəl bilir. Bəlkə, ona görə də heç vaxt deməyəcək.

Çünki dünya sirdi talelərsaysiz hesabsiz Allah birdi...

Həəə, bu da yəqin həm də o deməkdir ki, yalnız Allah birdir, sevgini isə yaşadıqca tapmaq və itirmək olar...

Bu gün üçün ən yaxşı sonluq yəqin ki, budur. Gələn dəfəsinə baxarıq...