Ölümü rəsmiləşdirən adam

2009-cu il dekabrın 17-də Elçin ölümünü rəsmiləşdirdi. Hər şey daha əvvəl başlamışdı. Harada, nə vaxt – indi bunu dəqiq demək çətindir...


Serroz olmasaydı... Hərəmiz bir cür ölürük – bəzilərini içmək, bəzilərini içməmək (istəsə də, bu və ya digər səbəblərdən bunu etməmək) öldürür. Yaxşısı bu olardı ki, belə seçimin qarşısında qalmayasan. Yəni içmək istəyəndə də, imtina edəndə də bu barədə düşünməyəsən. Bu, sənin üçün ağrıya çevrilməyə. Belə daha rahat yaşamaq olardı. Elçin bunu bacarmırdı, “bacarmadı” da deyə bilərik...


Onun taleyi faciəli oldu. Nədə idi faciəsi? Bunu da dəqiq demək çətindir.


O, gerçəklikdən qaçmaq istədiyi üçün daim uydurdu: azadlığını, sevgilərini, qısqanclığını, gücünü, gücsüzlüyünü.


Elçin, elə bizim hər birimiz qədər, azad deyildi. Amma o bunu bizim hamımızdan daha artıq istəyirdi. O, azadlığı qəribə şəkildə, həm də qəribə bir ehtirasla axtarırdı. Özünü inandırırdı ki, maşını işıqfora çırpmaq, içki qədəhini ovcunda çilikləyib damarına basmaq, adi sözün kəsəri olmayanda səkkiz-doqquzmərtəbəli söyüşə (etiraf edək ki, indi yeddimərtəbəli söyüşlə kimisə təəccübləndirmək xeyli çətinləşib) keçmək, bunun da faydası olmayanda yumruğunu işə salmaq, heç bir sənədi qaydasında olmadığı halda bir saatın içində xarici pasport düzəltdirib Avropanın göbəyinə enmək - qaydaları, etiketləri gözləməmək azadlıqdır. O, bircə an olsun, səhv etdiyini, əslində, hamımız qədər insan olduğunu, insan olduğu üçün də heç vaxt azad olmayacağını qəbul etmək istəmirdi. Amma gec-tez bu nəticəyə gəlməli idi. Həqiqət, istəsək də, istəməsək də, bir gün bizi yaxalayır...


O, sevgilərini uydururdu. Fərqli olduğunu hamıdan daha çox özünə göstərməyə ehtiyacı olan bir yeniyetmə həvəsi ilə dəlicəsinə “vurulurdu”. Ona elə gəlirdi ki, çıxıb gedən sevgilinin geri qaytarmaq (ya bu ayrılığı durdurmaq üçün) motosikletlə təyyarəyə “kəllə vurmaq” olar və hətta, bu ən yaxşı variantdır. Öz aləmində bu inam onu tənhalıqdan qoruyurdu. Əslində, bir dəfə gecənin serenadası altında siqareti-siqareti calayanda hər şeyin ömrünün tüstü qədər olduğunu anlamış və bunu vərəqlərə köçürmüşdü. Sonra onu ömrü cəmi bir gün çəkən qəzet səhifəsinə yerləşdirmişdi. Yerləşdirmişdi ki, bu fikirlərdən azad olsun. Niyəsə bizə elə gəlir ki, danışmaqla, yazmaqla içindəkiləri vərəqə atmaq, bununla da o fikirlərdən azad olmaq, hiss və düşüncələrimizin bizi apara biləcəyi təhlükələrdən sığortalanmaq olar...


O fikirləşirdi ki, kompromisə getmək həmişə xəyanətdir. Bir dəfə güzəştə getdiyi üçün özünü bağışlaya bilmirdi. Bəlkə, buna görə yazmağın daşını biryolluq ata bilmir, heç olmasa, qəzetlərin künclərində köhnə imzasını görmək istəyirdi. Amma özü də bilirdi ki, cəsarətli və barışmaz Elçin Səlcuq yoxdur, bir də olmayacaq. Məsələ, onun özündə deyildi. Zaman dəyişmişdi, insanları qəhrəmana çevirə bilən gərginlik yox idi. İndi cəsarət və barışmazlıq qəhrəmanlıq sayılmırdı. O, qəhrəman olmaq istəyirdi və fərqində deyildi ki, çoxdandı ki, yel dəyirmanı ilə vuruşur...


Həyata bağlanmaq üçün uydururdu. Əvvəllər, oğlu hələ körpə olanda o, səmimi qəlbdən inanırdı ki, Səlcuqu tək qoymamaq üçün yaşayır. Unudurdu ki, bir gün bu inamı ilə də vidalaşmalı olacaq. Vidalaşanda... artıq Səlcuq universitet tələbəsi idi...


Elçin nə vaxtsa daha əvvəl ölmüşdü. Deyirdi ki, hamını şoka salacaq roman – özünün taleyini yazıb. Roman – indi mənim çözələmək istəmədiyim (çözələməkdən qorxduğum) xoş, kövrək və kədərli xatirələrlə zəngin idi. Sonuncu səhifədə bircə, bizə anlamsız görünən sapsarı gözləri, bir də qəribə, heç nə ifadə eləməyən təbəssümü qalmışdı... onları da apardı... dekabrın 17-də...

Div qorxusu

Qatar indicə tərpənəcək. Anası onu sonuncu dəfə öpür:

- Bax ha, oğlanlarla oynama. Başa düşürsən nə deyirəm?

Qız heç nə anlamasa da, başı ilə təsdiq edir.

Əvəzində nənəsi dillənir:

- Arxayın ol. Gözüm üstündə olacaq.

Onun saçını həmişə oğlansayağı vurdururlar, oğlanlar kimi şalvar geydirirlər, oyuncaqlarının arasında bir dənə dəolsun gəlincik yoxdur, hamısı maşınlardır. Bəs niyə anasının oğlanlardan xoşu gəlmir? İstəyir soruşa ki, niyə ona oğlanlarla oynamaq olmaz. Qorxur ki, acıqlanarlar.

Başqa sual verir:

- Məni günortalar yatırtmayacaqsan ki?

Nənəsi gülümsəyir:

- Kənd bağça deyil, qorxma.

- Divin nağlını da danışacaqsan?

- Hə... indi yat. Səhər tez duracağıq...



Hər səhər onun üçün anasının səsi ilə açılır:

- Tez ol, dur, gecikirik.

Gözlərini aça bilmir, anası yaş əllərini onun gözlərinə çəkir, artıq öyrəşib, bu soyuq təması hiss eləməsə, qızcığaz yerindən duran deyil.

Anası işə tələsir. Onu müəlliməyə tapşırıb gedir. Qızcığaz əvvəl onun arxasınca ağlayır, tez də kiriyib, uşaqların sırasına qarışır.

Səhər yeməyi verilir. O, qarşısındakı yağ-çörəyə, sıyığa nifrətlə baxır. Qaşıqlayır, amma yemir.

- Tez ol, ye. Yeməsən, cibinə tökəcəyik.

İnanır. Qorxusundan qaşığı yavaş-yavaş ağzına aparır. İkinci qaşıqda öyüyür. Müəllimə acıqlanır, qabı əlindən alır.

- Heç olmasa, yağ-çörəyi ye.

Çörəyin yağsız, qabıqlı yerindən dişləyir. Yağın qoxusu ürəyini bulandırır. Ağlayır.

- Özün bil, günortaya qədər ac qalacaqsan.

Bu sözdən sonra rahatlanır. Deməli, yeməyə də bilərmiş. Günorta yeməyində şorbaya tərəf baxmır da. İkinci yemək düyüdür – onu yemək olar. Kompotu da xoşlayır. Ən dəhşətlisi, bundan sonra gəlir.

Həftənin beş günü nahardan sonra bağçadakı çarpayısına böyrü üstə uzanmalı, əllərini başının altında çarpazlayıb gözlərini yummalıdır. Bu dəfə də heç nə alınmır. Ayaqlarını sürüyə-sürüyə ikinci sıraya keçir. Üst paltarını çıxarıb taxta çarpayının başından asır. Pijamasını tərs geyindiyini hiss eləsə də, əhəmiyyət vermir. Yatmaq lazımdır.

Yatmaq onun üçün həmişə işgəncədir. Çox gec yuxuya gedir – yatana qədər yerinin içində o qədər o yan-bu yana çevrilir. Duranda döşəkağını yerdə görür. Anası buna görə onu çox danlayır.

Evdə artıq körpəliyindən öyrəşiblər: valideynləri hələ lap körpəlikdən onun çətin yuxuya getdiyini görüb, beşiyindəcə oyuncaqları ilə baş-başa buraxırdılar. Hər ikisi iş adamıdır, əvvəllər laylayla, nağılla uşağı yuxuya verməyə çalışsalar da, bir gün bütün üsullarının nəticə vermədiyini görüb, “nə vaxt yorular, onda da yatar” demişdilər.

Bircə Sara gələnədək yuxuya gedə bilsə...

- Anam dedi ki, günorta yatmayım. Dalımca tez gələcək...

Müəllimə onun yalan danışdığını bilir. Gözlərinin içinə baxmağa ehtiyac da görmür. Hər günorta saat 1-ə qalmış eyni vəziyyət təkrar olunur. Hər dəfə də qızcığaza elə gəlir ki, bu dəfə ona inanacaqlar və günorta yuxuya getmək əzabından qurtulacaq.

- Sən paltarlarını soyun, yerinə gir. Gözlərini də yum. Anan gələndə deyərik, durarsan...

Sara bağça müəlliməsinin qızıdır, 12-13 yaşı olar. Hər günorta dərsdən çıxıb anasının yanına gəlir. Müəllimə yatmaq vaxtı uşaqları ona tapşırıb qonşu otaqdakı rəfiqəsinin yanına keçir, bir də uşaqlar yuxudan oyananda görünür. Düz bir saat Saranın nəzarətində olurlar. Qız şkafın arxasında gizlədilən nazik çubuğu götürüb çarpayıların arasında gəzir. Vay o gündən kiminsə gözləri açıq qala. Əvvəl çır səslə üstlərinə çığırır, sonra çubuq işə düşür. Düzdür, yorğanın üstündən ağrısı o qədər də güclü hiss olunmur. Amma uşaqlar ondan qorxurlar...

Evdədir. Hamamdan əvvəl su səsi eşidilir, sonra anası onu çağırır:

- Su qızıb, tez ol, paltarlarını soyun gəl.

Çimməyi xoşlayır, sabunun gözlərinə düşməsindən də qorxmur. Gözlərini yummaq bəs edir. Əynini soyunub, vanna otağına tərəf qaçır.

- Səni kim bu günə qoyub? – bədənini sabunlayanda qızın qarnının altındakı uzunsov qırmızı zolaqlar varı görünür.

Anasının səsindən başa düşür ki, nəsə dəhşətli bir şey baş verəcək. İndi kənddən yun çırpmaq üçün gətirdikləri qalın ağacı götürəcək və onu döyməyə başlayacaq. Hara gəldi vuracaq. Başına, əllərinə, yanına. Çubuq dərsini yandıracaq, saçından tutmuş dırmaqlarınadək hər yeri gizildəyəcək.

- Düzünü de. Yoxsa...

- ...

Yox, bu dəfə anası yun çubuğuna əl uzatmır. Qapının arxasındakı qapa rəngli palazçırpan da yadına düşmür deyəsən. Görəsən, hansı daha çox ağrıdar?

- Ma, heç kəs. Həyətdə yıxılmışam.

- Mənə yalan demə.

Bəlkə də, bıçağı qaz peçinin üstündə çay dəmləmək üçün qoyulan dəmirdə qızdırıb, ona dağ basmağa hazırlaşır. Nə olur-olsun, Saranın adını çəkməməlidir. Səhərsi qız onu öldürər. Hə, hə, öldürər. O, müəllimənin qızıdır axı. Kim ona bir söz deyəcək? Anasının heç xəbəri də olmayacaq.

- Oğlanlardan kimsə eləyib, hə?

Görəsən, niyə anası oğlanlardan şübhələnir? Niyə həmişə deyir ki, onlardan uzaq gəzsin? Onlar ki adamı döymürlər.

Bəlkə, baxçadakı oğlanlardan birinin adını desə, inanar. Bax, elə özü də onlardan şübhələnir. Sara da, müəlliməsi də heç ağlına gəlmir.

- Oğlanlardan kimsə eləyib, hə? - anası onu dəsmalla qurulaya-qurulaya sualı təkrar edir. Saçları dəsmalın xovlarına ilişir, başını oyan-bu yana dartır, saçları daha bərk yolunur. Cavab vermək əvəzinə:

- Ağrıdır – deyir. Anası bu dəfə həmişə çimdirəndən sonra elədiyi kimi onun bədənini qurulamır, qucağına alıb otağa gətirmir. Əvəzində mətbəxə gedir. Oradan çəngəl-bıçaq səsi gəlir.

- Kim eləyib? – dəmirin iyindən anasının əlindəki bıçağın qazın üstündə qızdırıldığını başa düşür. Sualı eşitmir. Anası onu qızın barmaqlarına sarı uzadır, indicə dərisində bıçağın isitsini hiss edəcək.

- Ma, qurban olum, eləmə – yalvarır.

- Tez ol, de görüm bunu kim eləyib.

- Deyirəm... indi deyirəm... Dadaş.

Özü də bilmir ki, niyə ağlına birinci Dadaşın adı gəlir. Dadaş onun bağça yoldaşıdır. Hərdən darıxanda söhbət eləyirlər, onun qəşəng oyuncaqları var. O da Saradan çox qorxur. Yəqin, dostunun yalan danışmasından inciməz, başa düşər. Onsuz da başqa yolu yoxdur. əsas odur ki, döyülməsin. Çox ağrıdır axı...

Canı qurtardı. Anası daha onu vurmayacaq, ad çəkib. İndi yerinə girib yata bilər. Yerinə tərəf getmək istəyəndə ayaqlarında yandıran ağrını hiss edir. Sonra qollarında...

Sonra “nə vaxt”, “niyə”, “necə” sualları gəlir. Uşaq bunları eşitmir. Bircə çubuğun hərəkətini görür, bir də anasının hirsindən qızarmış gözlərini. Yerinə nə vaxt girdiyini bilmir...

Bağçadadır. Anası dəhlizdə müəllimə ilə nəsə danışır. Arada gözlərinin ucu ilə ona baxırlar. Sonra Dadaş gəlir. Anası daha görünmür.

Günorta müəllimə rəfiqələrinin yanına getmir. Uşaqlar yatmaq üçün soyunurlar. O da çarpayısına yaxınlaşır. Müəllimənin səsi gəlir:

- Sən bura gəl.

Qızcığaz qorxur. Anlayır ki, onunla nəsə ağır söhbət edəcəklər. Müəllimənin əlində iynə-sap var. Paltarını soyun deyir, qızın bədənindəki zolaqlara baxır:

- De görüm bunu kim eləyib? Düzünü deməsən, dilinə iynə batıracam, düzünü de...

Sonra müəllimə Dadaşı çağırır. İynəni onun barmaqlarına batırır. Uşaq “mən heç nə eləməmişəm” deyib ağlayır...

...Qatar tərpənir. Qız gözlərini yumur. Ona elə gəlir ki, qaranlıqda hər şeyi daha tez yaddan çıxarmaq olur. Fikirləşir ki, bir də, heç vaxt şorba yeməyəcək. Hər gecə nənəsi ona nağıl danışacaq və o, ömrü boyu bu nağıllardakı nəhəng divlərdən başqa heç kəsdən qorxmayacaq...

Qorxu və ... (IV hissə)

Beş yaşında qız uşağını təsəvvür edin. O uşağı ki ancaq nağıllarla böyüyb, bağçadan zəhləsi gedir (burada ona nağıl oxumurlar, yatırtmaq üçün belə başını aldatmağa çalışmırlar, sıyıq yemədiyi üçün hədələyirlər və s. və i.a), təsəvvür edin ki, valideynlərin gəlmə vaxtına az qalır, o, sevinclə soyunub-geyinmə şkafına tərəf qaçır... Elə buradaca gerisini düşünməyin, qız uşağını qaçdığı anda saxlayın təxəyyülünüzdə.

Şkafa tərəf qaçarkən... o, müəllimənin məktəbdən qayıdan hündürboylu, sarışın oğlu ilə toqquşmalı olur. Oğlan maykasının üstündən köynəyini geyinməyə imkan tapmır, arxadan şığıyan qızcığaz ona zərblə çırpılır...

Həəə, qızcığaz məndim. Ağzım çox möhkəm dəymişdi. Ağrını azaltmaq üçün dilimi dodaqlarıma sıxdım. Nəsə qəribə, acı dad vardı...

Deməli, onlar belə dadırmışlar... Bunu elə həmin gün unutdum – atamın işdən dönərkən aldığı ətirli, əlvan zefirləri görən kimi...

Bunu çox sonralar xatırlayacaqdım. Təxminən 24-25 il sonra. Yəni indi...

Mənə elə gəlir ki, insan həyatında heç nə təsadüfən baş vermir, sadəcə, siqnalları anlamaq lazımdı, əlamətləri oxumaq lazımdı. Nə qədər ki bunu eləmirik – uduzacağıq...

Mən həmişə uduzdum – qələbə çalanda belə...

Ah, hələ uşaqlıqdan qalib gəlməyi necə sevərdim. Mənə elə gəlirdi ki, qələbə qazanmaq, həmişə birinci olmaq üçün yaranmışam. Ah, bu xudpəsənd sadəlövhlük...
***

Qonşuluqda əkiz qardaşlar yaşayırdı. Nədənsə, onlarla heç yola gedə bilmirdim. Bir dəfə onlarla davamız düşdü. Təkdim. Birinin furajkasını (indi bunu düşünüb gülümsəyirəm – o zaman bu oğlanlardan daha çox onların furajkalarına nifrət edirdim) yerə atıb tapdamağa başladım. İkisi birdən üstümə gəldilər. Qorxmadım. Yumruğumla oğlanlardan birinin burnunu qanatdım. O biri də qardaş da özünü itirdi...

O zaman bildim ki, güc birlikdə deyil, güclü olduğuna inanmaqdadır.

İndi daha çox şeyi bilirəm. Məsələn, bu qənaətə gəlmişəm ki, kişilər ən çox edə bilməyəcəkləri, bacarmayacaqları şeyləri istəyirlər... Qadınlar isə bacarmayacaqlarını düşündükləri şeyləri edirlər... Əks halda, dəli olarlar...

***

Son vaxtlar mütaliə vərdişlərimlə bağlı çox şeyi təhlil edirəm və fikirləşirəm – nə üçün bəzi ciddi ədəbiyyat nümunələrini oxuya bilmirəm. Niyə hər yerdə işıq axtarıram...

Yadıma kənd düşür... Məni orada çox sevərdilər – bəlkə, evimizdəkindən daha artıq. Hər halda, mən belə düşünürdüm. Bibim, yaşca məndən dəfələrlə böyük olan bibim uşaqları... rəhmətlik Həkət kişi soyuq günlərdə bizi pilləkənlərə yığıb sazını çıxarardı. Hərdən də mənim Göy dağ kimi yadımda saxladığım yerə gedərdik, böyüklər ot çalardılar, biz çiçək yığardıq. O vaxt ilandan da indiki qədər qorxmazdım...

Axşamlar kitab oxuyardım. Hansısa küncdən köhnə, vərəqləri didilmiş bir nağıl kitabı tapmışdım. Əvvəl bibim qızına oxutdurardım, sonra onun yalnız bizi yatırtmaq üçün nağıl oxuması azlıq elədi, özüm oxumağa başladım. Orada bir nağıl vardı, “Ax-vax” adında. Bax ilk dəfə bu nağılla tanışlıq qorxutmuşdu məni.

Niyə? Nə vardı orada, xatırlamıram. “İmkan düşən kimi o nağıla təkrar baxacam, bəlkə bu barədə yazı da yazdım” deyirəm, amma hər dəfə də bunu etmək istəmirəm. Özüm də bilmirəm niyə, qorxuram....

Qorxu və günah (III hissə)

“Keçinmək” sözünün dəhşətli mənasını ikinci sinifdə oxuyanda bildim. Bir səhər anam bizi – uşaqları götürüb ağlaya-ağlaya evdən çıxdı, metroya mindik. Niyə ağladığını bilmirdim, soruşmağa da qorxurdum. Elə bil hiss edirdim ki, soruşsam, daha bərk ağlayacaq və onu kiridə bilməyəcəyəm. Məndən üç yaş böyük xalaoğlum üzümdəki çaşqın ifadəni görüb, “nənəmiz keçinib” deyəndə anladım ki, nəsə olub. Elə bir şey olub ki, bundan sonra xəstə yatan, övladları bir yana, özünün kimliyini belə xatırlamayan (bu çox zaman bizdə - nəvələrində gülüş oyadırdı, onu danışdırıb, cürbəcür suallar verib, gülüşürdük) ağsaçlı arvadı bir də görməyəcəyəm...


Daha əvvəl itirdiyim ana babamı isə çox az xatırlayıram. Indi dayımgilin yaşadığı evin köhnə görünüşü isə dəqiq yadımdadır. Küncdəki ağ-qara sovet televizoru, köhnə taxta stullar, içəri otaqdakı toppuzvari başlıqlı, iri dəmir tor-tor çarpayı. Babam televizorun yanındakı stulda oturub, qucağındayam, ondan tütün iyi gəlir. Evə qayıdanda isə həmişəki kimi, anamın, xalalarımın etirazına baxmayaraq, ayaqqabılarımın tez-tez ilişən şimşəyini (bu sözə heç adət edə bilmirəm, “zamok” daha doğmadır mənə) bağlayır. Başqa heç nə...

Ata babam daha yaxşı yadımdadır. Onun aldığı narıncı kostyumu, qəhvəyi sviterimi. Tez-tez 8-ci kilometr bazarına getməyimizi. Mən onunla bazarlıq etməyi sevərdim – geri qayıdanda həmişə torlu zənbillərimizdə əlvan rəngli, iri meyvələr olardı. Bir də, yaşıl sarımsaq və malakan kələmi turşusu (ağ kələm). Sonralar atam da hər bazara gedəndə məni də aparardı və mən elə bazardaca yaşıl dəstəni açıb yeməyə başlardım. Bu hərəkətimə görə məni danlamazdılar. Ağ kələm turşusunu isə o qədər sevirdim ki, evdə məni “kələm boçkasından” (“çəllək” sözünü işlətməzdik) tapdıqlarını deyirdilər. Inanmışdım...

Çox ərköyün böyüdüyümdən gündəlik qida rasionum yayda yalnız pomidor və xamadan, qışda isə kolbasa və soyutma yumurtadan ibarət olurdu. Başqa heç nəyi dilimə almazdım. Adətən səhərlər şirinçayın yanında təklif olunan yağ-çörəyə də yaxın durmazdım. İndi sevdiyim sulu xörəklərdən və xüsusilə də sıyıqdan (onu heç indi də sevmirəm) söhbət belə gedə bilməzdi. Ətdən də zəhləm gedərdi. Atam mənim tezliklə zəifləyib öləcəyimdən elə qorxurdu ki.

Heç unuda bilmirəm, bir dəfə növbəti bazarlıqdan qayıdanda hiss elədim ki, babam çox yorulub. Nənəm qapını açanda kişinin əlindəki qarpızların biri yerə düşdü və tən yarıdan parçalandı. Arvadın nə dediyini xatırlamıram, yadımda qalan odur ki, o zaman bir sicilləmə danlaqdan sonra əvvəl babama yazığım gəlmişdi, nənəmə qəzəblənmişdim, sonra isə içərimdə anlaşılmaz bir ağrı hiss eləmişdim...

***

Əvvəlki evimiz “Bakı” kinoteatrına yaxın idi. Bir filmi belə buraxmazdıq. Atam işdən gələn kimi evdə hazırlıq görülərdi, anam yemək götürərdi, yoldan limonad və tum alıb bilet növbəsinə dayanardıq – hind filminə baxmaq üçün... “Qığılcım”, “Rəqqas Disko”, “Ədalət mühakiməsi”, “Toz içində çiçək”, “Əbədi məhəbbət nağılı”, “Üç məngənə”, “Üç muşketyor kimi” və adını xatırlamadığım onlarla filmi ilk dəfə orada izlədim.

___

Bir dəfə birinci sinifdə oxuyanda sinif müəlliməmiz bizi “Bir dayan” multiplikasiya filminə baxmağa apardı. Valideynlər məktəbin qapısı ağzında gözləyirdilər. Arxamca heç kəs gəlməmişdi. Yalan olmsasın, üç-dörd saat gözlədim, gah ayaqüstə dayandım, gah səkidə oturdum. Kövrəlsəm də, özümü saxladım, ağlamamadım. Evimizlə məktəbin arasında maşın yolu vardı, mənə tək evə qayıtmağı qadağan etmişdilər. Elə bildim ki, arxamca gələn olmayacaq, bütün dəcəlliklərimin əvəzində valideynlərim məni atıblar. Başqa heç nə fikirləşmirdim.Sən demə, istirahət günü olduğundan, atam məni anama, anam da atama arxayın olub. Qəfildən yolda atamı görəndə necə qucağına atılıb ağlamışdımsa, onu da kövrəltmişdim...

***
Üçüncü sinfə keçmişdim. Babam xəstəydi. Bir gün səhər qəribə bir yuxu gördüm. Nənəm babamı altıncı mərtəbədən atırdı. Qorxub oyandım. Yerimin içindəcə qulaq verdim – anamla evə haradansa yeni dönən atam mətbəxdəydilər. Atam “xalçanı bük” dedi. Yerimdən onlara tərəf qaçıb, qorxa-qorxa soruşdum: “Baba ölüb?”.

Uzun illər elə düşünürdüm ki, onu yuxumda görməsəydim, babam ölməzdi. Bir də, düşünürdüm ki, babamı çox sevdiyi arvadının - nənəmin amansız münasibəti öldürüb. Mən qocalığın və xəstəliyin öldürə biləcəyinə inanmırdım...

Tabutun evdən çıxmasını görməmək üçün həyətdən xeyli aralandım. Çox qorxurdum deyə babamla vidalaşmaq ağlıma belə gəlmədi. Həm də bunun üçün çox uşaqdım yəqin...

Amma qorxum bununla bitmədi, əksinə... Yas yerində qadınlar danışırdılar ki, ölümündən əvvəl babamın gözünə Əzrayıl görünüb. Onu da dedilər ki, Əzrayıl adamın adamın başına qonmasa, ölmür. Babam da qorunmaq üçün başını adyalla gizlətmək istəyirmiş. Ondan sonra gecələr yayın istisində belə, nəfəsim az qala kəsilsə də, başımı yorğanla bərk-bərk bürüyürdüm. Bu adətimi cəmi bir neçə ildir tərgitmişəm...

***

Niyəsə bu gecə məhz kədərli xatirələr yadıma düşür. Halbuki uşaqlığımın xoşbəxt anlarının daha çox olduğunu bilirəm. Hər şənbə bazar atamın bizi bulvara gəzməyə apardığını, sirkə, zooparka, teatr tamaşalarına getməyimizi, “Vətən” və “Nizami” k.t-da filmarası fasilələrdə çox sevdiyim kolbasalı buterbrodları, çiyələkləri dondurmaları unutmamışam təbii. Hələ atamın mənə hədiyyə etdiyi siqnallı, yaşıl maşın. Ona minib bağçanın həyətində qonşu uşaqlarına acıq verməyi necə xoşlardım. Bir neçə il sonra kənddən birbaşa yeni aldığımız mənzilə gələndə sevimli maşınımı zibil kimi küçəyə atdıqlarını bilib ağlamıəşdım da. Onda artıq 9 yaşın içindəydim...

_____

Xatırlayıram, sovet hakimiyyətin son illəriydi, axırıncı dəfə “Ana və uşaq” kafesində nahar edəndə hesab gözləmədiyimiz qədər çox çıxdı. Bundan sonra ailəlikcə qərara gəldik ki, bir də kafedə yemək yeməyək. Adi müəllim ailəsinə belə səxavət yaraşmırdı...

Günəş heç vaxt yanıb qurtarmır -

yəqin, işıq içərini yox, çölü yandırmaq üçündü.
Ölülərin gözlərində həyat sönmür –
onlar qaranlığı görmürlər...
Mənfi ya müsbət eynəkləri torpağa gömmürlər, dostum...


Qara yaylıqların ömrü 40 gündü –
bu daha çox dirilər üçündü –
səni yaslı bilsinlər deyə.
Çiçəklər sənin könlünü xoş etmək üçün deyil,
bəlkə, onların ömrünün burda solması daha önəmli təsəllidir...
Burada hər şey nəmlidir, dostum – hava kimi...

Yaxşı ki göz yaşının ömrü - gözlər quruyana qədərdi,
yoxsa heç nəyi saxlamaq olmazdı,
qəbirlər də axıb gedərdi.
Yaxşı ki, qəbir daşları dammır,
öləndən sonra kişilərin də qəlbi yumşalmır göz yaşlarından...

Torpaq cərəyanı çəkir, keçirmir -
dirilərin nə çəkdiyini ölülər bilmir,
burda sənin anlamadığın dildə danışan mollanın səsi də,
sonadək çəkilməyən siqaretin tüstüsü də kədərli deyil...
anlamsızdır...
burda zamanın özü də halsızdır –
əllərindən tutub aparacaq adamı gözləyir...
və sözlər heç nə demir –
daha çox susmaq istəyir burda, dostum...
gömülür səssizliyə -
bəlkə,onları eşidərsən deyə...

Qorxu və günah (II hissə)

Uşaqlığıma niyə bu qədər önəm verdiyimi anlamıram. Həyatımda baş verən hər bir şeyin köklərini orada axtarmağa başlamağım nədir əslində? Taleyin əlində insanın çox balaca olduğunu bilməyimdənmidir (çıxılmazlıqdanmı), yoxsa doğrudan da, səhvlərimizin və uğurlarımızın açarı oradadır? Bilmirəm.


Bu gün mənim doğum günümdür... deyirlər, adamlar bu gün başqa olurlar. Daha kövrək, daha həssas... mənsə...

Anlamaq istəyirəm – sevgi və diqqətin nümayişinə niyə bu dərəcədə allergik yanaşıram? Yoxsa, ürəyimin dərinliyində buna layiq olmadığımı düşünürəm? Axı niyə?..

Niyə bunun nə qədər xoş olduğunu söyləmək əvəzinə daim aqressiv mövqe sərgiləyirəm, düşünürəm ki, bu diqqət və sevginin ömrü cəmi bir neçə saniyədən artıq olmayacaq. Kiminsə mənim üçün özünü qatarın altına atmasınımı gözləyirəm? Sonra ardından bir ömür boyu ağlamaq üçünmü?..

Niyə ən çox bəyənilən mətnlərim barədə ən çox yazmağa tərəddüd etdiklərimdir? Onları yazmağa başlayanda dostlar yanımda olursa, mətn xilas olur – məni inandırırlar ki, davam et, alınır. Bu kənardan təsdiq olmasa, onların “delit” və ya yazılmamaq təhlükəsi böyükdür. Mən indi anlayıram niyə çoxdandı yazmıram. Yazanda yanımda heç kəs olmur)))...

Bu günədək bu xüsusiyyətimi anlamamışdım. Biz yəqin ki, ölənədək özümüzü kəşf etməyə çalışacağıq və heç vaxt da özümüzə təəccübləməkdən yorulmayacağıq...

----

Atamı daha çox sevirdim uşaqlıqda. Mənim idealım və xilaskarımdı. Anamı sevməzdim, daha çox qorxardım ondan – heç vaxt məni sevdiyini göstərməzdi. Onun favoritləri qardaşlarımdı düşünərdim niyəsə. Bəlkə də, haqsızdım...

Bir dəfə uşaqlardan hansınınsa, bəlkə elə mənim ad günümdü, ya bayramdı, xırda, sıradan səbəb üzündən evdə söz-söhbət oldu (harada olmur ki). Anam ağladı, sonra da plaşını geyib, qapıdan çıxdı. Heç nə deməsə də, bilirdim xalamgilə gedir. Xalamgilə tez-tez gedərdik. Çox zaman şənbə və bazarı da orada qalardıq. Mən bu vizitləri heç sevməzdim. Xalam uşaqları ilə bizi ciddi yaş fərqi ayırırdı. Amma mən ilk dəfə nə üçünsə anamın bu cür getməsini istəmədim, indi ifadə edə bilməyəcəyim ağrı və qorxu vardı içimdə, mən ilk dəfə idi anamla getməyi seçdim – könüllü. Hətta səhərsi evdə darıxmayaq deyə atamın bizi şəhərə gəzməyə, sonra da “Ana və uşaq” kafesində yeməyə aparacağını bilsəm də. Gödəkçəmi götürüb pilləkənlərə atıldım...

Sonralar – bir az böyüyəndən sonra xalamgilə könüllü gedirdim – orada sirli kitab rəfləri vardı və xalamqızı məni rəhmətlik atasından qalan kitablara yaxın düşməyə qoymurdu. Bəzi kitabları gizlicə oğurlayıb çantama qoyduğum yadımdadır, mənə dəfələrlə qadağan olunan “Min bir gecə”ni də, yeniyetməlik çağlarında ayaqyoludaca qorxu dolu həyəcanla oxuduğum “Payıza qədər”i də xatırlayıram.

Nə üçünsə uşaqlıqla bağlı hər şey məni kövrəldir. Kimə və nəyə çevrildiyimi düşünürəm. Uşaqlığımı harada və nə zaman itirdiyimi. Içimdəki qəzəb qığılcılmlarının nə üçün yarandığını... xoşbəxtlik uğrunda mənasız və əbəs qaçışların yaxşı heç yana çıxarmadığını...
---

Müstəlliyin ilk illərində uzun zaman Məmməd Əmin Rəsulzadəni qınadım və anlamadım. “Bir kərə yüksələn bayraq” fikrinə görə. Necə yeni enmir soruşurdum özümdən, faktiki olaraq, bu bayrağı endirmişdilər. Çox sonralar başa düşdüm – məsələ bayrağın enib-qalxmasında deyil, daha dərindədir: bayraq – simvoldur. Söhbət ideyadan gedirdi – bayrağın özündən daha çox, onu qaldırmaq istəyənlərin həmişə tapılacağından.

Allah sənə rəhmət eləsin, Məmməd Əmin...

***

Mən ateist ruhda böyüdüm. Çünki atam bu cür idi. Onun hər dediyini təkzibedilməz dəlil kimi qəbul etməyə öyrənmişdim – çünki o zaman mənim aləmimdə ədəbiyyatı və tarixi onun qədər bilən yoxdu. Bir dəfə gec idi, atamla haradansa qayıdırdıq avtobusda, o ayaq üstə dayanmışdı, çox hündür görünürdü və avtobusun işıqlandırdığı yola baxa-baxa fikirləşdim ki, dünyada ondan hündür və ondan güclü heç kəs yoxdur. Hündür və güclü adam səhv edə bilməzdi mənim məntiqimlə... Gülümsəyirsiz? Elə mən də...

Aramızdakı boy fərqi azaldıqca məni bir sıra suallar narahat etməyə başlayırdı və mən cavabını heç cür anlaya bilmədiyim, atamın diktəsini inkar edən hər cür sualdan qaçmağa başlayırdım. Qaçdıqca da üzərimə daha bərk gəlirdilər...

***
Üçüncü sinifdə oxuyurdum, 7-8 yaşım vardı (məktəbə 5 yaş yarımdan getmişəm). Müəlliməmiz (indi haqq dünyasındadır) dərslərin birində bizə Allahdan, daha doğrusu, onun olmamasından danışdı. Və qardaşlarımı bağçadan götürməyə gedəndə uşaq ağlımla onlara bu barədə söz açdım. O zaman da bildiklərimi bölüşməyi sevirdim.

Indiki kimi yadımdadır, arxamızca başı yaylıqlı bir qadın gəlirdi, birdən sözümü kəsib, “ay bala, onu sənə kim deyib ki, Allah yoxdu?” soruşdu və sonra da "günaha batma, bala" dedi. Ya o həddən artıq inamlı danışırdı, ya da mən böyüklərə şəksiz inanırdım – sonuncu eşitdiyim söz onunkuydu. Asta səslə uşaqlara: “Allah var, amma sizdən kimsə soruşsa, yoxdu deyin” söylədim, sonra da tez əlavə etdim: “müəlliməmiz belə deyib”.

Mənə elə gəlirdi ki, müəllimlər səhv eləmirlər. Qardaşlarım heç nə başa düşməmişdilər, heç özüm də. Amma mən artıq onlara riyakarlıq öyrətməyə başlayırdım...

---
Böyüdükcə din mövzusunda tərəddüdlərim də böyüyürdü və atamın idealı yavaş-yavaş dağılırdı. Bir gün öz aləmimdə bu suallar üçün “şans” tanıdım. Ölkədə müharibə gedirdi və mən “əgər Şuşa əldən getməyəcəksə...” deyə fikirləşdim. Bu, çobanyastığı ləçəklərində açılan “sevir-sevmir” falına bənzəyirdi. Şuşa getdi və mən içərimdə cücərən iman işığının birdəfəlik məhv olduğunu sandım. Sanki bunu yaşadıb-yaşatmamaq öz əlimdəymiş kimi... Anlamırdım – qəlbinə bir kərə qığılcım düşdümü, o bir gün mütləq alovlanacaq. Mütləq...

---

Bir şeyi də özümə bağışlaya bilmirəm. Bayaq haqqında danışdığım müəllimənin günahını illər sonra onun qızının üzünə vurmuşdum hamının içində. Cavabında qız günahkarcasına: “Sizə elə deyəndən sonra anam evdə tövbə edirdi, namaz qılırdı” demişdi. Qızın heç bir günahı yoxdu əslində...

Qorxu və günah

QORXUNUN GÜNAHI




Gecələr adamın başına yaxşı-pis çoxlu fikirlər gəlir və çox zaman bu fikirləri yazıya köçürməyə ərinirsən (hələ bilmək olmaz bunun özü yaxşıdır, ya pis). Məsələn, bu gün mən sözlər barədə fikirləşirəm, amma yəqin, yuxum gəlmədiyindən, əlimi atıb şkafın üstündəki notbuku götürürəm, haradan və necə başlayacağımı bilmədən barmaqlarımı klaviaturaya toxundururam.

İlk ağlıma gələn söz “qorxu” dur. Nə üçünsə mənə elə gəlir ki, “qorxu” ilə “xortdan”, “xortdan”la “xortdamaq” arasında vizual baxımdan da aydın görünən əlaqə var. Düşünürəm ki, analarımızın bizi uşaqkən məhz “xortdan”la qorxutması təsadüfi deyilmiş - bu, şüuraltından gəlir. Xatırlayıram, mən bu məqsədlə “xoxu” sözündən istifadə edirdim, indi fikir verirəm ki, bu həm də “qorxu” sözü ilə həmqafiyədir (Yazıq uşaq bu nə olduğu mənim özümə də aydın olmayan uydurma surətdən o qədər qorxurdu ki, həmin dəqiqə kiriyirdi – hərçənd ən pis üsula əl atdığımı yaxşı bilirdim).

Daha sonra bilmirəm niyə “arıq” kəlməsi beynimi məşğul etməyə başlayır və özümə aydınlaşdırmağa çalışıram ki, bu, “arıqlamaq” sözündən gələ bilər. Adam ardan da arıqlaya bilər. Yəqin ki, “araq” da “ar”la qohumdur. Bu dəqiqə sizin nə düşündüyünüzü təxmin edirəm. Yaxşı, ironiyanızı hiss edib, “araşdırmalarımı” (yenə “ar”?) bitirirəm. Ən yaxşı halda, bilirəm ki, fikirlərimdə İsa Hüseynovun izini axtaracaqsınız. Amma nahaq yerə. Mənim sevimli yazıçımın “İdeal”ının məsələyə dəxli yoxdur. Əvvəla, ona görə ki, bu əsəri orta məktəbdə, gərək ki, VIII sinifdə, az qala vurulduğum tarix müəllimimizin tövsiyəsindən sonra oxumuşam, ondan sonra, hətta 6 il yarımlıq filoloji təhsilim müddətində də bu cür araşdırmalara meylli olmamışam. İkinci tərəfdən, İ.Hüseynov məsələyə daha qlobal yanaşaraq, müxtəlif dünya dillərindəki paralelləri gətirirdi və onun üçün vahid dil daxilindəki sözlərin leksik-semantik qohumluğu o qədər də maraqlı deyildi.



---

Deyəsən, yazılarımın birində yazmışdım - bütün eqoist adamlar özünütəhlilə həddən artıq meylli olurlar. Niyə qorxudan başladım və ar (utancaqlıq) hissində dayandım? İndi bu barədə uzun-uzadı düşünməyə xüsusi ehtiyac görmürəm. Bu, məlum məsələdir və yəqin ki, siz də indi elə belə düşünürsünüz ki, qorxu günahdan törəmədir. Yəni, insan hər hansı zərərli işi görür, sonra və ya elə prosesin gedişindəcə, yaxud elə əvvəldə anlayır ki, günah törədir. Sonra qorxmağa başlayır. Ya, hər şeyi görən və bilən Allahdan, ya öz vicdanından, ya qanunlardan, ya da insanlardan. Bəzən bunların hamısından. Və bəlkə də, mənimlə razılaşmayacaqsınız, amma günah işlədən insan qorxursa, bunu onun, ani də olsa, peşmançılıq keçirməsi kimi də qəbul edə bilərik.

Qorxu dəhşətli şeydir, o öldürə və ya öldürməyə vadar edə, çarəsiz xəstəliklə gətirib çıxara bilər. Amma daha pisi də var – qorxduğun üçün günah işlədə də bilərsən... Mövzuya qayıdacam...

---

Yaxın keçmişdə - mənim uşaqlığımın erkən dövrləri də bu vaxta təsadüf edir – Azərbaycanda, digər sovet respublikalarında olduğu kimi, insanlar Allaha inandıqlarını söyləməkdən çəkinərdilər. Ilkin mərhələdə (SSRİ-nin hələ çox güclü olduğu dövrləri nəzərdə tuturam), bəlkə də, bu, təqib və təzyiqlərdən qorunmağın yeganə yoluydu. Amma nə üçünsə mənə elə gəlir ki, sonrakə illərdə Azərbaycan insanı kütləvi qınaqdan xilas olmaq üçün, başqa sözlə, bizə doğma olan “palaza bürün, el ilə sürün” məntiqilə imanlarını gizləməyə, daha doğrusu, bu barədə düşünməməyə, bu mövzunu unutmağa başladılar.

Bu gün çarx tərsinə işləyir. Qoy heç kəsin acığına gəlməsin, indi fikirləşirəm ki, bu da sanki dəb xatirinədir – müğənnisindən tutmuş aliminədək bizim insanlar imanlarını az qala qışqıra-qışqıra göstərmək istəyirlər. .

---

Bir dəfə, bilmirəm, Amur məsələləri ilə ümumi giley-güzarımdan bezmişdi, yoxsa, kişilərin ünvanına işlətdiyim növbəti xoş sözdən qıcıqlanmışdı, J. azacıq hirslə “sən istənilən kişini ərköyünləşdirə (ifadəni bir az yumşaltmışam – R. ) bilərsən” dedi. Yəqin ki, haqlıydı. Amma mən əks cinsə bu qədər (yəni qədərindən artıq – tanıyanlar bilir, məndə çox nadir hallarda qadın həmrəyliyi duyğusu oyanır) yaxşı münasibət bəsləməyimin səbəbləri barədə düşünməyə başladım. Bizim fərqli olduğumuzu nə zaman hiss etməyə başlamışdım? Məktəbdə? Yox, bu nə vaxtsa daha əvvəl olmalıydı...



(ardı var)

Fotoqraf dostuma

Çəkdiyin şəkillərə baxmaq maraqlıdı,
Çünki orada sən varsan.
Sən orada daha doğmasan,
daha sakitsən, rahatsan...

Mən şəkillərə sual verməyi xoşlayıram.
Onların susması məni incitmir -
daha çox cavab axtarmağa imkan verir.
Bu, xoşuma gəlir.
Elə bu barədə sərbəst, qafiyəli danışmaq da...

Çəkdiyin ağaclar qolunu qaldırıb göylərə:
Yaydı. Meyvəli budaqlar əyilib.
Payızdı. Saralmış yarpaqlar yerdədi.
Baxanlar bilmirlər bu nədi -
Onlarçın bu yalnız gözəl bir səhnədi.
Mənsə şəkil-şəkil oxuyuram səni və bilirəm –
şəkillərin səndən maraqlı deyil,
şəkillərin səndən maraqsız da deyil.

Sən hər yerdə işığı çəkirsən. Qaranlıqda da.
Mən bir az qorxuram və işıqdan yazıram həmişə.
Həmişə də mənə elə gəlir, bir kimsə tapılacaq
və mənə başa salacaq ki, qaranlıqdayam.
Çünki adamlar ən çox onlarda olmayan şeylərdən danışırlar...


Indi şəkillərin danışa bilsə, etiraz edərdi.
Mən bunu bilirəm.
Hərdən istəyirəm kimsə mənə etiraz eləsin.
Sənsə susursan.
Çünki bu bir az qorxuludu...

Yalnız qorxaqlar gözlərini yumub uçuruma atılırlar.
Bu mülahizəm, yəqin ki, xoşuna gəlmir.
Çünki burada əminlik var.
Əminlik yalnız Onun haqqıdı. Deməli, haqsızam. Razıyam...

Amma mən “sən qorxaq deyilsən” deyəcəkdim.
Sən həmişə uçuruma körpü axtarırsan.
Çünki körpü həm də əyilməkdi. Hər iki sahildə.
Və yalnız yanlara əyilmək körpünü yüksəkdə saxlayır.
Bu həm də yol getməkdən ötrüdü...

Yollar yeni şəkillər üçündü. Yeni adamlar, ağaclar, körpülər və keçidlər üçün.
Mən bunu bilirəm.
Amma şəklini köçürə bilmirəm vərəqə. Sənin də.
Bu mənim üçün bir az uzun və qəribə şeirdə
yenə sən yoxsan.
Yəni olduğun kimi deyilsən.
Yəni əslində mən sənin necə olduğunu bilmirəm.
Bilməyəcəm də.
Mənə təkcə sənin şəklin maraqlıdı.
Daha doğrusu, onun necə görünməyi.

Oğluma

Qadınların asılmaq istəyini boş ver…
bir kişidən,
ya kişi əllərindən daha uzun, daha möhkəm ipdən...
bilirsən, onlar üçün fərq etməz –
boyunları çılpaq qalmasın bircə …

Tramvay

O məni evə ötürürdü. Qırmızı rəngli marşrut avtobusu tərpənirdi, minmədim.
Ağacın altında dayanmışdıq. Nə üçünsə xətrimə dəymişdi. Ağlayırdım.
Könlümü almaq üçün uzaqdan gələn tramvayın əsrarəngiz qığılcımlarına işarə edib, “Sənə tramvay alacağam, ağlama” dedi. Inanmaq istədim.
Indi də bunu özümə bağışlaya bilmirəm. Axı mən bilirdim, onun buna gücü çatmayacaq. O zaman mənim üçün əsas olan onun bunu etmək istəyi idi. Həmişə sözə ciddi yanaşdığımdan, bilmirdim - ONLAR ÇOX ZAMAN DANIŞMAQ XATIRINƏ DANIŞIRLAR və belə anlarda sözlərinin ciddi qəbul edilməyini sevmirlər. O zaman da mənim üçün söz hər şey idi və bunu sevdiyim kişi deyirdisə... (Mən indi də onların fərqli olduqlarına inanıram... axmaq kimi...)
Bir il sonra tramvay xətlərini sökdülər. O zaman əlamətlərə inanmırdım. Sonra başqa əlamətlər də gözlərimə girmək istəyəcəkdi. Qaranlıq otaq, itirilmiş qolbaq, girov qoyulmuş üzük...
Mən İnsanın hər şeydən güclü olduğunu düşünürdüm. Taledən də...
Nə qədər təkəbbürlü və nə qədər sadəlövhdüm. Heç indi də dəyişməmişəm...
Hələ də əsl tramvayı nə vaxtsa tapacağıma və bugünədək daddığım hər şeyi unudacağıma ümid edirəm..

Fərhadın övladlarına - Səbinəyə və balaca Mətinə

Hər gün günəş aparar,
Ay qaytarardı atasını.
Bir gün nə Gün göründü,
nə Ay...
Atası öldü...
Sonra bilmədi gün necə keçdi,
ay necə ötdü...

Əli Əlioğluna

Bilirsən, bayaq nə düşünürdüm? Nədənsə, Qız qalasına qalxanda heç özümü oradan atmağı düşünməmişəm. Halbuki intihar bütün yaş dövrlərində ən çox düşündüyüm mövzulardan biri olub...

Bəlkə, ona görə ki, sadəcə, ora qalxanda əhvalım yaxşı olub, əks təqdirdə o pilləkənləri çıxmağa səbrim də çatmazdı. Bəlkə, ona görə ki, yüksəklik hissini sevirəm və ordan düşmək – ora bir də qalxa bilməmək deməkdi... Ya da ən düzü, mən o cəsarətin yiyəsi deyiləm... hələ bu dünyada görmədiyim nə qədər film, dinləmədiyim nə qədər musiqi, yaşamadığım nə qədər şey və dadmağım nə qədər yemək varkən... bunu yarızarafatla yazdım, məktubumun bir az kədərli ritmini yumşaltsın deyə...

Dost, həmişə səninlə görüşməyi istəsəm də, nəyə görəsə, səninlə görüşdə tamam başqa məsələlərdən danışıram. Daha çox sənin zarafatlarına etiraz edirəm, danlayıram səni. Əslində, bu danlaqların böyük əksəriyyəti özümə yönəlib. Ağıllı olmaq yaşla bağlı məsələ deyil ki... Biz heç vaxt istədiyimiz qədər ağıllı olmayacağıq... sən bunu bilirsən, sən bununla barışmamısan... mən bunu bilirəm, mən bununla, deyəsən, barışmışam...

Bir az əvvəl fikirləşdim ki, bəsdi, hər şeyi dəyişəcəm həyatımda, məsələn, Qismətdən, səndən, Sabutaydan və s. gələn zənglərə cavab verməyəcəm (yox, heç kəsdən küsməmişəm, sadəcə, yorur məni bütün bunlar – belə görüşlərdən sonra heç vaxt dəyişə bilməyəcəyimi daha yaxşı anlayıram, mənə elə gəlir, bezginliyimlə hamınızı bezdirirəm, elə bilirəm Qismət gülümsəməkdən, Sabutay zarafatlaşmaqdan bezib, Samir pilləkənlərlə mənim enməyimi görməkdən bezib - elə bilirəm məcburən axtarırıq bir-briimizi – bir-birimizi axtarmaq istəmədən – elə bil ki başqa seçimimiz yoxdur kimi). Və birinci Zərdüşt zəng edir – fikirlərimi dağıdır və mən çoxdankı vərdişlə telefonu qulağıma yaxınlaşdırıram. Tamaşaya gələcəyimi söz verirəm və üstəlik əlavə edirəm – bir bilet də artıq götür – Aynur üçün...

Sonra işə gəldiyim yol boyunca əvvəlki fikirlərə qayıdıram. Düşünürəm ki (özümü aldadıram), Nahidin toyundan sonra yaxın qrafikdə heç nə yoxdur və planlarımı (əslində, plansızlığımı) həyata keçirəcəm... Sonra yadıma düşür ki, Salamla görüş olmalıdır və yenə özümü aldatmaq istəyirəm ki, çoxdandır Salamı görmürəm və yepyeni və maraqlı təəssüratlar yaradacaq bu görüş məndə...

Bəlkə, Qız qalasına qalxmaq lazımdı, əvvəl əhval ruhiyyəni dəyişmək – müsbətə doğru, sonra dərindən nəfəs alıb, dar, naqolay və yorucu pillələri qalxmalı olduğumuzu düşünərək səbrli olmaq və yola çıxmaq – düz zirvəyə. Bilirsən niyə? Oradan Bakı başqa cür görünür... başqa cür....

Mənə heç nə demə...

Mənə heç nə demə,
tüpürə biərəm hər şeyə -
rahatlığa, xoşbəxtliyə,
deyingən qonşulara, işə,
çoxdan unutduğum keçmişə.
Əvvəl-əvvəl maraqlı gələr,
doğma görünər,
sonra bezdirərəm tələblərimlə.
Məsələn –
hər gün görüşmək istəyərəm…

Mənə heç nə demə,
tüpürə biərəm hər şeyə…
Elə qısqanaram səni,
qapıların şüşəsi sınar.
Heç nə vecimə olmaz –
hardasa bir ürək yıxılar.

Tanıyırsan məni, heç nə demə…
Bilirsən necə amansızam,
Keçmərəm ən kişik səhvindən.
Xoşum gəlməz köynəyinin rəngindən –
qəfildən sərt danışaram hamının yanında…

Mənə heç nə demə…
Ağıla, nağıla, noğula aldanmaram –
hamının yanında öpərəm üzündən.
sənin üzündən
tüpürə bilərəm hər şeyə…
Gündüzə, gecəyə, səhərə nifrət edərəm
sən yanımda olmayınca…

Unutmayasan deyə
şəklimi qoyaram cibinə.
Tezdi-gecdi bilmərəm –
gecəyarı zəng gələr evinə.

Tüpürə bilərəm hər şeyə…
Nəyə? – niyə sayım –
Məni tanıyırsan.
Özün anlayırsan…

Mənə heç nə demə…



Şəklin müəllifi Nazim Şahdır

Səlim Babullaoğlu - Polkovnikə heç kim yazmır

R. üçün



1.

«Polkovnikə heç kim yazmır». O yaman darıxır.
İstidir, bürküdür, kitablar rəfdə yatır.
Uyğurları yenə də qırırlar. Gücsüzdü, əgər desəm ki, çox təəssüf.
Təəssüf, sonadək oxunub bitmir «hərb və sülh».

Hər şey bərkiyib, daşlaşıb. Qəlblər də. Yarpaq belə tərpənmir.
İstidə anlayırsan ki, alovdan daha yaxşı heç kim bilmir
«polad necə bərkidi»? Necə? Harda? Nə vaxt?
İstidir. Axşamdır. Uğultular artır. Adamlar mürgülüysə də sərvaxt;

eyni, əcayib bir dildə pıçıldaşır hamı.
Adamlar çölüylə «tək»disə, içiylə təqlid edir «izdiham»ı.
Çiliklənən stəkan səsiylə dağılır ətrafa körpənin gülüşü,
bu dəfə havadan başlayır körpə «Çingizxan»ın cingiltili yürüşü.

2

«Polkovnikə heç kim yazmır». «Məktub yetişmədi» ünvanına.
«Barbarları gözləyərkən» zərf qonur giriş qapına:
Borcunuz var. Üstəgəl, üçcə gün də vaxtınız.
Sonra vəhşitək kəsərik. Sönər ocağınız.

İstidir. «Yerli narkoz altındadı hər kəs».
Hamı qabığıyla polis, məmur və çərkəz.
Soyunsaq onları, ayıbsa da, insan(l)ıq, bilinər.
Uniformadan qorxuluymuş vərdişlər və əməllər.

İstidir. «Qar» gözləmək beş ayda puç və əbəs.
«Sağ qalmaq» üçün qaçır hamamda bir kiçik kələz.
Ev sahibinin ayaq səsi yaddan «yad» imiş.
Tavan da göy üzü deyilmiş- anladır «qaçış».

3.
«Yuxunun iziylə» varıb gedib uzaqlığa,
çatmaq istəyirsən gözəl uşaqlığa.
«Uşaqlıq»- ömür səhrasının quzeyidi.
Bağlansa da «məsumluq muzeyidi».

«Polkovnikə heç kim yazmır». Təkcə sən yazırsan.
Niyə sevgi şeiri yazmırsan?- deyə soruşursan.
Sevgi var, şeir var, yazmaq var ikən,
bu donqabel sualda sən, nə görmüsən?

Əziz dostum, mehriban, gözəl bacım, həmkarım.
Qafiyə xətrinə yazsam, yazaram: əfkarım
indi çox qarışıq və çəkir məni keçilmişə.
Məsələn, «min doqquz yüz səksən dördə», beşə.

4.

Onda beş yaşın ancaq olardı.
Bilirəm, hamını sən, hamı səni sevərdi, oxşardı.
Bilirəm, sevgi şeiri nədi, onda heç bilmirdin.
Çöhrənə baxanlar unudurdı bildiyin.

Əminəm, hələ çox şey yazacaqsan.
Şey dediyim - «gözəl şeirlər», hələ çox dadacaqsan.
Əminəm, deyəcəksən, «əlvida, silah», kədər.
Hər şey elə sevgidənmiş…bu qədər…

İstidi. Sözlər quruyur dodaqda.
Ürəyim çat-çat olur otaqda.
«Polkovnikə heç kim yazmır». Rəfdədir.
Çıxır istefaya bütün kitablar və əməllər o tərəfdə.

14-17 iyul

Cavanşir Yusiflinin bloqundan...

Qəribədir, mən indi tam başqa bir yazı yazmaq istəyirdim, Rəbiqənin dünən (06.07.08) rastlaşdığım şeiri qəfil yadıma düşdü. Əslində, mən, qəribə gəlməsin, getdikcə yapon, ya çin əlifbasını xatırladan xəttimdən yazmalıydım, üstündən bir neçə gün ötüşəndən sonra özüm də yazdığımı oxuya, oxuyub da anlaya bilmirdim. Yəni, getdikcə yazmaqdan (bu şəkildə yazmaqdan) ayrılmaq gərək. Düşünürsən, beynində, ürəyində “yazırsan”, yazının belə bir “şifahi” forması əlbəttə ki, mütləqa ünvanını tapmalıdır (qəzetdən, jurnaldan, virtual qurğudan fərqli olaraq -!). Nə isə...
Rəbiqə şeirdə qəribə ilmələr işlədir, naxışlar vurur, hərdən elə anları tutur ki (Əli Kərimin “Tolstoyvari” şeirini yada salın....), birdən-birə çox bədbəxt olursan, qəlbinin dibinə kimi sızlayır və ağlayırsan. Belə dəhşətli sızıltı içində anlayırsan ki, illər boyu içindən axan göz yaşlarının içində büsbütün ərimisən, başqa bir şeyə çevrilmisən. Bu halınla o halın indi qarşı-qarşıya durub. Anadillərin səsi gəlir: Tapdın? Tapmadım!


Mən də tapmadım, hərflər yenə pozulmuşdu...


nə vaxtsa hamımızın ürəyi belə döyünüb
hamımız da unutmuşuq həmin vaxtı
amma dünən Allah üzümə baxdı
ürəyimin divarları yumulub açılınca
saydım – kirpiklərini ...

Bizim ilk və son birgə şeirimiz (Qismət, Elvin, Rəbiqə, Fərhad və Vüsal)

Qismət: Dəniz darıxmışdı bir gələnəcən
Elvin: Qabağı alınmaz ayrılıqların
Rəbiqə: Yaxt klub yaxındı arzular uzaq
Fərhad: Ayçiçəyi dalğa dalğa gözümdə
Vüsal: Balıqlar görüşə çağırır məni

Rəbiqə: Anar “Amin” deyir, indi toydadır
Qismət: Əzilmiş atılmış pivə qabları
Elvin: Səni axtarıram qağayı kimi
Vüsal: Günəş də gizləndi batdığı yerdə
Fərhad: Düşər gözümdən yuxular yaş kimi

Rəbiqə: Dikdaban çəkmələr əzir sinəmi
Vüsal: Ehtiyac əlindən şeir yazırıq
Elvin: Hərədən bir avaz çıxır bu yerdə
Fərhad: Çəkilər buludlar səma görünər
Qismət: Insan tək olanda nələr edərmiş

Qismət – Qadın və onun qərarı ("Tarix və dostlar üçün" silsiləsi)

Vaxtilə dost olan ədəbiyyatçıların indiki münasibətlərini görəndə, düşünürəm ki, hər şey ola bilər. Indi eyni komandada olduğumuz bu istedadlı uşaqlarla bir gün şəxsi problemlər yarana, ya elə rəqabət hissi hər şeyə qalib gələ bilər. Lap elə bir gün hansımızsa ədəbiyyatdan biryolluq gedə bilərik – nə fərqli bu yolu könüllü seçəcəyik, yoxsa bizim yerimizə tale (və ya başqaları – təcrübə göstərir ki, belə də olur) qərar verəcək. Hər halda, insanıq və heç nədən sığortalanmamışıq.

Nə üçün bu gün eyni cəbhədə olan istedadlı qələm yoldaşlarım, daha doğrusu, onların şeirləri barədə yazmayım? Bəlkə, bu yazılar qeyri-peşəkar olacaq, amma səmimiyyət başlıca şərtdir. Üstəlik, peşəkarlıq təcrübədən doğulur, belə deyil?

Başlayıram. Bu, həm də dostlarmızdan birinin - Anar Aminin dediyi kimi, ədəbiyyat tarixində (local belə olsa) qalmaq üçün kiçik və alternativ cəhd kimi qiymətləndirilə bilər. Nə fərqi uğurlu, ya uğursuz, cəhd elə cəhd olduğu üçün qiymətlidir...

Niyə ilk Qisməti seçdim? Istedad ölçü meyarı deyil, heç onun aramızda ən mütaliəli olmasının da bu dəqiqə məsələyə birbaşa dəxli yoxdur. Hərçənd ki, başqa bir vaxt və bir başqa yazıda mən məhz bu məqamdan başlaya bilərdim və bu, yəqin ki, daha ədalətli olardı. Və ya “Qismət həm də şeirdə eksperimentlərdən qorxmayacaq qədər cəsarətlidir” yaza bilərdim. Yaxud son illər heca şeirində “var-gəl” edən gənclər arasında onun xüsusi fərqləndiyini də qeyd edə bilərdim. Məsələn, bu cür: “Qismət sadə, dəbdəbəsiz cümlələrlə ictimai problemləri qabarda bilir. Etirazını süni pafosla bildirmir, didaktikadan qaçır, şeirimizdəki şablon fəlsəfə dərslərini təkrarlamaqdan imtina edir” və s. və i.a.

Qismətin publisitikasındakı məziyyətlərdən də danışmaq, onun dünya şeirindən maraqlı tərcümələr etdiyini xatırlatmaq da olardı.

Amma indi yazacağım yazı üçün bütün bunların elə bir əhəmiyyəti yoxdur. Sadəcə, ona görə ki, Qismətdən başlayıram ki, kimdənsə başlamaq lazımdı…

Bəzən olur ki, aylarla kiminsə bir misrası beynində dolaşır, onun ritmi ilə yeriyirsən, onun ritmi ilə düşünürsən, danışırsan. Şeiri nə qədər sevsəm də, misralar nadir hallarda yadımda qalır. Təxminən bir-iki ay əvvəl necə oldusa, özüm özümə təəccübləndim. Hökumət Evinə gələndə də, gedəndə də dodağımın altında Qismətin Əli üçün yazdığı

“Keçilmişi keçə-keçə,

bina-bina, küçə-küçə,

çəkə-çəkə, içə-içə

ölmək istəmirəm, dostum”

misralarını pıçıldayırdım və az sonra onun yerini Feyziyyənin şeirlərindən birində işlənən təkrir tuturdu:

“Bilirsənmi, sən haqlıydın, əslində,

hər şey vədəsində bitməliydi, vədəsində” .

Elə yazılar da vədəsində yazılmalıdı. -)) Keçək mətləbə.

Qismətin “Qadın və onun qərarı” şeirindən danışmaq istəyirəm. Əlbəttə, hörmətli oxucu sual edə bilər ki, niyə məzh bu şeir? Deyim: çünki bu, Qismətin ən çox mübahisəyə səbəb olan şeiridir. Çünki bu şeiri çox zaman düzgün qiymətləndirmirlər. Çünki burada olduqca maraqlı mövzuya olduqca maraqlı yanaşma var və bu maraqlı yanaşmanı Qismət uğurla şeirə gətirə bilib. Çünki…

Birinci bənd təsvirlə başlayır. Qadın kirayə qaldığı evin pəncərəsindən yola boylanır – deməli, ən azı darıxır. Birinci misradakı üç nöqtə bu sıxıntı hissini daha da gücləndirir. “Küçədə cütləşən itlərin səsi” mənzərəni bir az da kədərli edir. Amma Qismət burada dayanır və diqqəti “oyanmış şirin balaya” çəkir. Əslində, qadının görməli olduğu ən maraqlı mənzərə yanındadır. Amma biz çox zaman yanımızdakıları görməyəcək qədər dərdli hesab edirik özümüzü…

Bu qadın kimdir? Təsadüfi cinsi əlaqədən doğulan övladıyla kirayə evdə qalmağa məcbur olan fahişəmi ya aldadılmış sadəlövh qızmı? Dilənçimi və ya sadəcə, bir ömür boyu yürüyəcəkləri yolun ilk addımlarındaca atılan qadınmı, yoxsa ərini müharibədə itirmiş gəlinmi? Bunları bilmirik, Qismət bu barədə danışmır. Şeir özü isə bu barədə müxtəlif variantlarda düşünməyə əsas verir. Bircə şey dəqiqdir – bu evdə o körpəsi ilə təkdir və darıxır, üstəlik, onun körpəsi acdır, deməli, məntiqlə, uşağı doyurmaq dərdi artıq darıxmağı arxa plana keçirməlidir və yəqin ki, keçirir də.

Uşaq acından yata bilmir, amma bəlkə də, onun yuxusuna haram qatan da anasının narahatlığıdır -bunu heç Qismət də bilmir…

Soyuq gündə bomboş səkiyə baxıb ancaq “ah” çəkmək olar, aydındır. Bəs, tilov kimi səkiyə uzanan gözlər kimi axtarır? Müştərini, ərimi, tənha qadın üçün haradansa peyda olacaq sevgilinimi, yoxsa sadəcə dərdə şərik çıxa biləcək dostu, rəfiqənimi… Yoxx, sən demə, qadın ümid axtarır və onun nə şəklində olmasının, onu kimin gətirəcəyinin elə bir əhəmiyyəti yoxdur.

Bu vaxt uşaq (ən böyük ümidin özü) ağlayır. Qadın narahat olur, gözlərini küçədən yığıb beşiyə tərəf yüyürür, körpəni qucağına alır. Növbəti bənddə qadının “sus, səsini kəs” deyə uşağa qışqırdığını eşidirik. Bu o deməkdirmi ki, qadın övladını sevmir? Qətiyyən. Əks halda, onun ağlamağından narahat olmazdı. Sadəcə, uşağın acından ağladığını bilən ana çarəsizdir, ona vermək üçün bir şeyi yoxdur, o, körpəsinə deyil, vəziyyətinə, taleyinə qəzəblidir. Əslində, onun söyüşlərinin də ünvanı körpə deyil – özünün çarəsizliyidir. Söyüş zəncirinin körpədən başlayıb itlərədək uzanması da buradan qaynaqlanır.

Şübhəsiz, şeirin birmənalı qarşılanmamasına səbəb olan məqam altıncı bənddə gizlənir. Qadın həddini unudub, insanlıqdan çıxıb, artıq Allahı söyməyə və qarğışlamağa başlayır. Nədir bu? Qismətin mövqeyimi?.. Yox, sadəcə güclü müşahidə və duyum…

“Allah bu Allahın evini yıxsın!” Əslində, maraqlı, unikal tapıntıdır. Qadın Allahın özündən də Allaha tapınır və yalnız qəzəb ona öz daxilindəki inamı hiss etməyə imkan vermir…

İtlər Allahın adını eşidib susur, körpə itlərini səsinin kəsildiyini. Allah da susur, qəzəbini qadına deyil, şimşəyin səsinə çevirir, qadın onsuz da cəzalıdır – səhərədək “hürəcək”.

Qismət şeir boyu qəhrəmanının işinə qarışmır, onu yönləndirmir, yalnız sonda münasibətini bildirir ki, bu da artıq müəllifi sığortalayır (Allah qəzəbindən sıxar dişini,

Şimşəyin səsiylə qışqırıb ,gedər.

Itlərin yarımçıq qalan işini,

bu gecə qadına tapşırıb, gedər...) .

Niyə “sığortalayır” yazdım? Çünki fikrimcə, bəzi şeylər var ki, onlardan yazanda olduqca ehtiyatlı olmalısan. Həyatdakını, yüzdə yüz olmuşu təsvir etdikdə belə. Inanclı adamın fikrincə,Allahı söyən qadınla bağlı epizodu qələmə alan Qismət haradasa günah işlədir, hərçənd sonda müəllifin münasibəti ortaya çıxır.

İlk baxışdan belə gəlir ki, Qismət qadının münasibətini və Allahın reaksiyasını vermək istəyib və şairin missiyası da “itlərin yarımçıq qalan işinin qadına tapşırıldığını” söyləməklə bitir. Bəs qadının faciəsi? Siz heç təmtək, pulsuz və işsiz qaldınızmı, körpəniz acından ağladımı?..

Qismət, fikrimcə, daha çox bunu göstərmək istəyib və göstərib də.

Bədii keyfiyyətlərinə gəlincə gəlincə, mətn belə tapıntılarla zəngindir – tilov gözlər, qarmağa keçməyən ümid, qadının itə dönüb itləri söyməsi və və i.a. Amma bu başqa yazının, başqa söhbətin mövzusudur...



Bu da həmin şeir.

http://www.a-eqo.azeriblog.com/2009/01/02/qadin-ve-onun-qerari-qismet

Gecənin nəğməsi

Qapqara bir kağızın

Üstündə möhür - işıq...
Bu sirli tapmacanın
Cavabını tapmışıq.

ən mötəbər sənədə -
ulduzlar damğa vurub
yerə yaman baxırlar
göyün üzündə durub...

bayram var yuxarıda -
qonaqlar sağlıq deyir.
Gecənin yiyəsinə
Yaxın olmaq istəyir.

Aydı padşah seçilən
Qaranlığın üzünə...
hökm edib səhərədək
tacı verəcək Günə.

***

Qüssə bu gün həddini aşar,

Şəklini çəkər pəncərəmə.
Ölüm bir gün də yaxınlaşar,
Ömür bir gün də qısılar mənə.

...
İşıq salar Ay qorxulara,
Dalğa-dalğa qırılar dəniz.
Nə danışıb görən sulara
Hündürboylu o qarabəniz?
***

Gecə aşiq olmaq xəyala
bir az axmaqlıqdı, bilirəm.
Darıxıram, məni qınama,
keçər, şıltaqlıqdı bilirəm

Qədr gecəsi xətrinə...

əlini cibinə atıb
ovcunu sənə uzadan qadından
bir az ümid aldın...
mən açmadım portmanatı...
qoy tək sənin olsun bu gecənin ovsanatı....

Asandan asan

Asandan asan...
Adam olasan,
Vaxtında işə gələsən...
Vaxtında evə gedəsən...
Axşamlar qızına oyuncaq olasan
Ananı sevəsən doyunca...
Yemək qızdırasan atana...
Qardaşına çay süzəsən...
Qonaq gedəsən qohumlara
hər bazar...
Təbəssümünə mat-mat baxalar ...
Elə bilələr adam olmusan..
Zərif, incə qadın olmusan...

Yarım il yubanan yazı

Elxan Zalın şeirləri barədə yazmaq istədiyim yazı, az qala yarım ildir ki, yubanır. Bəlkə, ona görə ki, onun bəzi mətnləri (xüsusən “Toqrovı peyzajı” silsiləsindən olanlar) ilk baxışdan bir qədər çılpaq görünürlər və bu məqam məni azca narahat edir. Ya da, yox, sadəcə, hər gün yazıya yeni bir müqəddimə ilə başlamaq istəyirəm. Məsələn, dəxli olsa da, olmasa da, istəyirəm ki, bu günlərdə onun bizə oxumağa çalışdığı (amma xətti qarışıq olduğundan, oxuya bilmədiyi) yeni şeirindən, daha doğrusu, həmin şeiri üslubca öz mətnlərimdən birinə bənzətmək cəhdimdən danışım. Bununla onu da, başqalarını da təəccübləndirim.

Eqoizm tələb edir ki, bu təəccübləndirmək azarına harada və niyə tutulduğumun səbəblərini araşdırım. Əlbəttə, hələlik, yazının qəhrəmanı kimi, Elxandan daha çox, özümün göründüyümün fərqindəyəm. Amma bu məqamın Elxana, daha doğrusu, onun mətnlərinə birbaşa dəxli var. Məsələ burasındadır ki, onun şeirləri ilə ilk tanışlığım heyrət hissi ilə müşayiət olunub (“heyrət”in bir az böyük, bəlkə də, pafoslu səslənməsi üzündən bir az narahatlıq keçirir və bu ifadəni nə ilə əvəzləyim deyə götür-qoy edirəm: bəlkə, “təəccüb” yazım? Amma son nəticədə, “heyrət” “təəccübdən” daha konkret ifadə olduğundan, məhz onun üzərində dayanıram).


Əlbəttə, elə müqəddimədəcə başqa müqəddimələr barədə danışdığımı xatırlayıram. Amma bu gün elə buradan başlayacağam ki, “heyrət” kəlməsinin sözünün özü də hislərimi və düşüncələrimi tam ifadə etmir. Istəyirəm yazam ki, konkret halda buraya bir az da utanc hissi qarışıb. Amma yenə tərəddüdlər imkan vermir - anlayıram ki, əslində, heyrət hissi eqo üçün həm də müəyyən utanc, pərtolmadır. Axı yazmağın özü, nə qədər qəribə səslənsə də, heyrətləndirmək sənətləri içərisində ən çətinidir. Çünki müəllifin yeganə vasitəsi sözdür – bütün normal insanlar gün boyunca bu “silahdan” istifadə edirlər. Indi gəl də heyrətləndir...

Amma o bunu bacarır. Məsələ yəqin ki, ilk baxışdan “gözlənilməz” təsir bağışlayan qafiyələrdədir. Ilk baxışdan, qafiyələr arasında əlaqə görünmür. Amma onun qafiyələri bir çox hallarda həm də mənaca qohum olurlar. Məsələn:

Gəlmişik qayıtmağa
Kodla açılır divar.
Hər möminin Məzdası,
Hər suçlunun devi var...

Divar da, div də maneədir, hər ikisi aşılmayacaq qədər güclüdürlər, kontekstdən asılı olaraq, onlara söykənəcək, arxa, dayaq kimi də baxmaq olar (folklordakı ağ və ya qara devi xatırlayın, bəzən qəhrəman onların kürəyində mənzilə yetir). Kim deyə bilər ki, mətndə birinci qafiyə olacaq söz növbətini şərtləndirmir. Kim deyə bilər ki, “antik”lə “romantik”, “yad”la “dad”, “küllük”lə “güllük” arasında bu cür bağ yoxdur? Qohumların arasında da bəzən söz söhbət olur, bu mənada sonuncu qafiyələr (küllük-güllük) arasındakı münasibətlər, obrazlı desək, qaynana-gəlin münasibətlərini xatırladır.

Və ya ilk baxışdan gözlənilməz hesab etdiyimiz situasiyaya baxaq. “Yağma həvəsi” şeirində daş binaların kurqana bənzədilməsi oxucunu “aldadır”, tarixə baş vurduğu andaca sonrakı misra onu geriyə – ətrafındakı supermarket vitrinlərinə qaytarır. Belə vəziyyətdə oxucu yüngül bir diksinmə hiss edir. Amma elə sonrakı saniyələrdəcə bu diksinmə keçir və şairin təqdim etdiyi vəziyyət (= müqayisə) sadə və təbii görünür, sanki elə belədir və belə də olmalıdır. Keçmişə səyahət bir anlıq zaman kəsiyində baş verir. Məgər tarixlə müqayisədə bizim ömrümüz də beləcə ən kiçik zaman kəsiyi deyilmi?..

Ümumiyyətlə, Elxan tez-tezə tarixə müraciət edir, amma onun şeirlərində saxta qəhrəmanlıq yoxdur, o bir çox hallarda süni görünən pafosdan uzaqdır. Qaraxanlının mətnlərində çox zaman tarixi olan müasir olanla, ruhi olan fizioloji olanla o qədər incə təmas edir ki, bu sərhədləri bir-birindən ayırmaq çətin olur. “Türk əsrinin türküləri”ndə o, keçmişdən, indidən və gələcəkdən danışır. “Bir udumluq xəcalət hissi” keçirir və “tər” tökür, amma bununla kifayətlənmir, “günahkar şəhərin dağılmasını” istəyir – çünki bu şəhərdəkilər keçmişlərini (yaddaşlarını) itiriblər, “manqurtlaşıblar”. Şair məlum həqiqəti poetik yolla, amma yenə də süni vətənpərvərlik pafosu olmadan növbəti dəfə xatırladır ki, torpaqda yaşamaq üçün buna layiq olmaq lazımdır:

Könlündən fatehlik keçirsə, qızıl qandır xərci.
Cəng mələyi qan istəyir, nə deyək?
Bu torpaqlar bizimdirsə, bədəlini ödəyək.

Maraqlıdır ki, müəllif bir mövzuda və eyni üslubda yazmır, Elxanın melanxoliyası tez bir zamanda qayğısızlıqla əvəzlənir. Amma bu əhval və üslub dəyişikliyi oxucunun adaptasiyasına mane olmur, əksinə, onu öz arxasınca apara bilir. Amma hərdən Elxan o qədər naturalistcəsinə yazır ki, mən bunu sevmirəm – məsələn, “Qürub” şeirində qürub səhnəsi elə dəqiqliklə qana bənzədilir ki, bundan sonra qüruba baxmaqdan qorxursan...

Bayaq – yazının əvvəlindəcə qeyd etdim ki, Elxanın bəzi mətnlərində, xüsusilə də,”Torqovı peyzajı”nda açıq-saçıqlıq var. Bir dəfə yolu Nizami küçəsindən keçənlər üçün bu silsilənin açıq-saçıqlığı qətiyyən təəccüblü gəlmir. Üstəlik, müqayisə nə qədər qüsurlu olsa da, biz “Min bir gecə”ni də, “Dekameron”u da oxumuşuq və indi heç birimiz bunu söyləməkdən çəkinmirik. Amma məslə burasındadır ki, erotik mətnlərin özündə də müəllif estetik tələbləri gözləyir, şeirdən iyrəndirmir. Şair bəzən qadın gözəlliyin təbiət hadisələriylə müqayisə edir, dua ilə sevgi aktını eyniləşdirir. Bu, bəzən şeytani bir çağırışa bənzəyir (“Ən müqəddəs dualar da alca dodaqda bitər”). Amma sonra “Tanrının yaratdığına baxmaq həmişə xoşdur” deyə özünə bəraət qazandırır, sonda isə Yeri, Göyü və bizi Yaradana alqış edir. Maraqlıdır, “Ayrı sevgilər”dəki bütün parçalarda Yaradana şükranlıq var...

Bəzən Elxan çox sadəlövh görünür – məsələn, “cənnətlə cəhənnəmin arasina lağim atmaq”la sevgilisinə qovuşmaq istəyəndə... Bəzən isə misralar o qədər çoxqatlı olur ki, onları bir cür yozmaq, dəyərləndirmək mümkün olmur:

...ovsun əzəməti var pıçıltılarda
sən mənə xoş sözlər pıçılda ki,
ürəyimdən göyə yol açılsın...

Heyrətləndirici məqamlardan biri də budur ki, E. Zalın şeirlərində heç bir didaktika elementi olmasa da, o, dolayısı ilə öyrədir – söz öyrədir. Oxucu onun sayəsində demək olar ki, hər üç şeirdən birindən mənasını bilmədiyi yeni kəlmə ilə rastlaşır – bu dialekt də ola bilər, gündəlik həyatdan bizə tanış olan, amma Azərbaycan şeirində işlənməyən söz də, əski türk kəlməsi də . hippi, şevrole, şeraton, vint, karma, arxiv, bira (siyahını bu abzas qədər uzada da bilərik) kimi sözləri şeirə gətirir və bu yamaq kimi görünmür. Elxan əski totemlərə, tarixə müraciət edir, bilmədiklərimizi şirin ləhcə ilə anladır, bildiklərimizi xatırladır.Bəzən Elxanın bir misrası uzun-uzadı düşünmək üçün əsas verir:

“Bir gün bizim cahadımız ilə qurtulacaq cahan”,

“Ölümə petrol verməyin əfəndilər”,

“Göy tanrının səltənəti bambaşqadır, bambaşqadır”,

“Bizə miras qalan üzünütülərdən qoşa minarəli bir məscid çıxar”.

Və ya “adamsız şəhər”də “yaddaşı itmiş gecə” “saralmış saniyələr boyunca” dolaşırsan və qəfildən qarşına “yelkəni ümidlər” çıxır...

Amma mən bu yazını sadə, adi bir şeirin - “Ayrı sevgi”lər silsiləsindən “alef. şin. bet” adlı parçanın yaratdığı təəssüratlarla bitirmək niyyəndəyəm.

Bu kitab bağlanıb sən daha çıx get .
Kitabın bağlanması ilk növbədə keçmişdən xəbər verir - o nə zamansa açıq olub. Amma məlum deyil, sonadək oxunubmu, yoxsa onu oxumaq istəmədiklərindən yarımçıq qoyublar. Kitab bağlanandan sonra onu bir kənara qoymaq da olar, kiməsə bağışlamaq da, elə ona təkrar qayıtmaq da. Amma bu sevgi kitabıdır və qəhrəman sevgilisinə get deyir. Niyə?..

Nə sən Dezdemonasan, nə mən Otello
Görünür, ortalıqda dəli bir eşq və qısqanclıq səhnəsi olub. Şeirdə sadalanan bu sevgi obrazlarının adı belə deyir. Amma bizim qəhrəman hislərində daha irəli getmək istəmir. Bəlkə də, düz edir - Dezdemona ilə Otellonun sonu bəllidir. Niyə? sualının ortaya çıxacağını bilən qəhrəman yalnız üçüncü misrada

Yəqin sarı səhra sultani Azazello qatıb aranı

cavabını verir. Bu, cavab deyil. daha çox cavabdan, ətraflı izahatdan qaçmaq istəyinin təzahürüdür. Bəlkə ona görə ki, “niyə”sini özü də bilmir...

Qurdalama bu yaranı qoy hər şey belə qalsin necə var.

Aydındır, bütün mümkünsüz eqşlər yara verir, yaraları qurdalamaq yox, qapatmaq lazımdır, bu da mümkün olmayanda hər şeyi zamanın ixtiyarına buraxmaq və demək ki:

Olacaq nə varsa göydə yazılar

- əlbəttə, talelərimizi göydə yazırlar, amma həlledici məqamda bunu xatırlamaq həm də qərardan, özü də qəbul etmək istəmədiyin, qəbul etməkdə çətinlik çəkdiyin qərardan qaçmaq, məsuliyyəti Göylərin - Allahın üzərinə atmaqdır:

Yaxşısı budur get dua elə

– yalnız dualarla taleyi dəyişmək olar. Müəllif yəqin ki buna işarə edir:

Bəlkə tale yazan mələk insafa gələ get get.

Qəhrəman gerisini artıq sevgilisindən daha çox özünə deyir, yəni öz-özüylə danışır:

Sevgilərə həmişə yoldaş olub ayriliq itim

 – bu, bəlkə də özünə təsəlli vermək cəhdidi.

Qapı örtüləndən sonra pilləkənlərlə enər ritm

- hər şey qapı örtülənədək baş verir. Qapının örtülməsi ilə hər şey bitir, amma birdən birə yox. Gedənin ayaq səslərini eşidirsən və bu ayaq səsləri ilə birgə ümid də yavaş-yavaş uzaqlaşır, itir.

Avqust gecəsində çalınan bir rekviyem.

Bürkülü, cansıxıcı avqust gecəsində hüznlü bir rekviyeminin sədası altında yalnız gedənin qayıtmasını istəmək qalır:

Istəyirəm qayit deyəm amma heç vaxt deməyəcəm.

Qəhrəman özünü aldadır – guya hər şey onun qayıt deməsinə bağlıdır, halbuki talelərin göydə yazıldığını gözəl bilir. Bəlkə, ona görə də heç vaxt deməyəcək.

Çünki dünya sirdi talelərsaysiz hesabsiz Allah birdi...

Həəə, bu da yəqin həm də o deməkdir ki, yalnız Allah birdir, sevgini isə yaşadıqca tapmaq və itirmək olar...

Bu gün üçün ən yaxşı sonluq yəqin ki, budur. Gələn dəfəsinə baxarıq...

Rəbiqə - Ayçiçəyi dalğası və ya bir ayrılığın anatomiyası

Fərhad Mete üçün

Bu il sənin 33 yaşın tamam olacaqdı. Səndən sonra - avqustun 13-də onlar üçü qaldılar, Hicran, Səbinə, Mətin. Indi (15 avqust) bloknotumu açıb baxıram – “on bir hecalıq” yazdığımız dəftərdə sənin misralarından biri (düşər gözlərimdən yuxular yaş kimi) təqvim qeydinin “13” rəqəmi ilə yanaşıdı. Hərəmiz üç misra yazmışıq, üç bənd alınıb. Sənin sonuncu misralarındı bu üç misra. Sonuncu üç misra, sonuncu gün... və sən mənim üç ən yaxın dostumdan biriydin...
Bunlar mənim bildiklərimdi...
Gəl “3” barədə düşünmə bundan sonra, 3, 13, 33 mistikasını...
===

“Dəli kimiyəm” - indicə (13 avqust) Fərid mesaj yazıb Qazaxdan. Bayaqdan bir neçə dəfə Sabutay Cəlilabaddan zəng vurub, deyir, səndən narahatam...
Mən dəli kimi deyiləm, Fərhad, hər zamankından daha ağıllıyam, daha sakitəm elə bil. Sakit bir hüzn var içimdə. Sakit bir ağrı...
Bu gün yenə uşaqlarla bir yerdəydik. Dünən (15 avqust) Sabutayla bir neçə dəfə zəngləşdik. Sonuncu dəfə 12 dəqiqə danışdıq – daha doğrusu, hərəmiz xəttin bir tayında ağladıq. Nə yaxşı, dostlar var, yoxsa tək bu ağrını yaşamaq olmazdı...
Həmişəki kimi daha çox detallar incidir, ağrıdır, yandırır. Dözürəm. Dişlərimi dodağıma sıxıram və çığırmıram qəbrinin üstündə - “yəni sən bura yerləşirsən, yəni sən burdasan?” deyə. Xeyir-şər evində süfrəni görəndə özümü saxlayıram, bircə gözlərim sözümə baxmır. Yadıma cəmi bir həftə əvvəl yemək yeməyimiz düşür. Alçaqcasına dözürəm. Yeyirəm. Keçir e boğazımdan. Yeyirəm ki, Hicran da yesin – üç gündür dilinə almır heç nəyi...
Gecə ilə zəng elədilər ki, şəklini və şeirlərini istəyir yaxınların. Səhər saat 9-da Anarla görüşməliydim. O vaxt bütün fotostudiyalar bağlıydı, gümanım evdəki çərçivələrə gəldi – sertifikatlara, müxtəlif mükafatlara, şəkillərə (bu, təsadüf deyil yəqin, nə demək istədiyimi anlayırsan da, bilirəm, indi başını bulayırsan, amma belədi, özün də bilirsən). Ən yaxın dostumun böyüdülmüş şəklini, şeirlərini öz əlimlə çərçivəyə salıb yasına apardım. Gücüm çatdı e, Fərhad...
Şəkillərinə baxıb dəli oluram – dəli olmamağıma dəli oluram e, qardaşım...
---
Nə qəribədi, ağrımı bölüşmək üçün dostları beynimdə sıralayanda da birinci sənin adın gəlir ağlıma. Sənin yoxluğunu səninlə bölüşmək istəyirəm qeyri-şüuri. Telefonun kontakt listində adını görəndə dayanıram, anlayıram ki, cavab verən olmayacaq. Sən bizim əhatə dairəmizi tərk etmisən - bilmirəm səninlə danışmaq və səni eşitmək üçün orbiti dəyişməkdən özgə də yol var, ya yox. Sən mistikaya çox bağlıydın, sənin, bəlkə, ağlına daha çox fikir gələrdi. Mənim təxəyyülüm səninki qədər zəngin deyil, nə yazıq. Ona görə də sənə bu cür yazıram danışmaq istədiklərimi. Hər şənbə bir yerdə oturduğumuz kafedə. Evdə yaza bilmədim. Istəmədim...
Əslində, mən bu yazını yazmayacaqdım. Özümə söz vermişdim, səndən yazmayacam. Elə yoxluğunun birinci günündəcə “yazmalısan” dedilər, bu sənin qarşında borcumdu dedilər, amma mən sənin haqqında yazmadım, sənə yazdım...

Bilirsən, nə qədər böyük günah olsa da, mənim hər şeyi lənətləməyim gəlir – sənin yatdığın torpağı da. Bu yazını da. Günlər keçdikcə azalmaq əvəzinə artır ağrı – bundan yazımmı? Yazımmı ki, səni çox istəyirdim? Bunu kim bilmir ki? Bir də, səni kim istəmirdi ki axı?..
Bu məktub əslində müxtəlif günlərin qeydlərindən ibarətdi. Hər gün gah əvvələ, gah ortaya, gah da axıra nəyisə əlavə edirəm. Bitmir. Amma sənin zaman ölçün başqa olmalıdır indi, sən yəqin hiss etmirsən bu mətndəki gün və zaman ardıcıllığının pozulmasını. Ona görə narahat deyiləm. Istədiyim cümləni istədiyim abzasa atıram. Həm də bu, ədəbiyyat nümunəsi deyil ki, mükəmməl olsun. Sənin səbrin yoxdu məndə. Sən bir şeiri altı aya yaza bilərdin, tam mükəmməl hesab etmədiyin mətni göstərməzdin bizə. Mən mükəmməl olmadım heç zaman, məndə bundan sonra da belə alınmayacaq, ona görə də səbrsizlikdən doğan səliqəsizliklə yazmağa davam edirəm...
***
Qəribədi, Fərhad, səni ənənəvi şəkildə xatırlamaq da olmurmuş. Ahmet Kayanı dinləyirəm, sonra “Adajio”nu. Sonra Keyko Matsuini və Frenk Düvalı - sənin mənə göndərdiyin mahnıları. Məncə, belə xatırlanmağın sənə daha xoş olar... “Xatırlamaq” sözü məni diksindirir. Bir üzü unutmaqdır xatırlamağın. Cəmi 5 gündür görüşmədiyimiz (14 avqust). Bilmirəm, növbəti görüşə nə qədər qalır...
Bir dəfə kimsə (Səlimmi, Pərviz Yusifmi, ya ədəbiyyatçılardan bir başqasımı, dəqiq yadımda deyil) dedi ki, qədim romalılar salamlaşanda “Ölümünü düşün” deyirmişlər bir-birlərinə. Üşəndirmişdi bu məni. Sənsə əcəl barədə elə sakit danışırdın ki, “burda nə var” deyə. “Nə var orada, Fərhad?” desəm, cavabında susacaqsan deyə soruşmuram. Bilirsən axı, suallarımın cavabsız qalmasından necə hirslənirəm...
***
İmzanla ilk dəfə “Kultaz”da rastlaşdığımı xatırlayıram. O zaman mənə elə gəlirdi ki, ora mənim sahəmdi. Sən mənim ovlağıma girməyə cəhd göstərən “yad” idin. Səni bəyənməmək üçün özümə məntiqli və “obyektiv” səbəb tapmalıydım. Əvvəl təxəllüsünə “ilişdim” – şəkildən boylanan yaraşıqlı sifətindəki təbəssüm mənə özündənrazı göründü, üstəlik, özünü böyük hun sərkərdəsinin adı ilə adlandırmandan qıcıqlandım (sonradan biləcəkdim ki, əslində, burada heç bir təkəbbür əlaməti yoxdu, Mete sənin vaxtsız itirdiyin rəhmətlik atanın adıdır). Sonra şeirinə baxdım – “hələ vaxt var”. Mən sənə növbəti dəfə qəzəblənməyə əsas tapdım öz ürəyimdə - sevimli şairimin “Hələ var, hələ vaxta var” misrasını xatırlatdım və kinli-kinli sevindim – tapmışdım. Əslində, qəzəb məni yanıltmışdı. Bu, şeirin deyil, həyatın surəti idi hər ikinizdə...
Adamlar həmişə mənə ədəbiyyatdan vacib olub. Səninlə Gənc Ədiblər Məktəbində görüşəndə hər hansı iddia, təkəbbür görməyəndə qəzəbim əvvəl özümə qarşı yönələcək, sonra da unudulacaqdı. Sevgi olan yerdə qəzəbi unutmağa nə var ki. Sonra yeni şeirlərini oxuyacaqdın mənə - “Adajio” məni dəli edəcəkdi, sonra köhnələrə yenidən diqqət verəcəkdim və mənim “üçlüyümə” daxil olacaqdın - ədəbiyyatda və dostluqda. O qədər yaxınlaşacaqdıq ki, sizi görmək üçün BSU-ya gedəcəkdim – ədəbi yaradıcılıq dərslərinə. Tənəffüslərdən birində səndən soruşacaqdım: “sən harada təhsil almısan” və cavabını eşidəndən sonra növbəti dəfə təəccüblənəcəkdim: “yəni doğrudan ali təhsilin yoxdu?”...
***
Sən son altı ayda ən çox ünsiyyətdə olduğum üç dostdan birisən. Sabah şənbədir, sənin “ev günün”. Amma sabah ilk dəfə sənə zəng etməkdən qorxacağam. Bu hələ sabah olacaq. Indi bu barədə düşünməyək, hə?
İndi “Adajio”nu eşitmək istəyirəm sənin səsində - sənin ən çox sevdiyim şeirini. Həmişə tədbirlərdə bu şeiri məhz mənim sevdiyimi vurğulayıb, gülümsədikdən sonra oxuyardın. Bir az da sən ərköyünləşdirmisən məni desəm, inciməzsən ki, qardaşım?..
Həmişəki kimi sənə şikayətim var yenə. Səlimdən – birinci ondan eşitdim axı yoxluğunu (yəqin ki, beləcə, hər zaman Anar Amin mənə bir balaca qəzəbli olacaq, Fərid Hüseyn də, Sabutay da, sənin barəndə xəbəri məndən alan digərləri də məndən inciyəcəklər, bilirəm). İkinci, elə Sabutaydan küsmüşəm – sənin də yanımda olmadığını bilə-bilə məni tək qoyub. Üçüncüsü, Qismətdən – məni yaman ağlatdı yazısı ilə...

Bir də, bir də... səndən küsmək istəyirəm, Fərhad...
---
Bəzən kiməsə bağlanandan sonra onunla eyni dalğaya köklənirsən, daha doğrusu, onun dalğasına düşürsən. Səninlə belə deyildi, biz ikimiz də eyni dalğa idik səninlə, eyni kordinatda. Bir-birimizin yanında rahat olurduq, bir-birimizin şeirlərini anlayırdıq və sevirdik, bir-birimizi qiymətləndirirdik. Bilirdik ki, bizdən əvvəl söz olub, bizdən sonra da söz olacaq. Amma bizim üçün sözdən öncə adamlardı – söz də elə adamlar üçündü bizə görə...
Kim olacaq yanımda tədbirlərdə bundan sonra? Çay stolu arxasında bir qədər çox yubananda kim taxta skamyalarda oturmaqdan yorulduğunu deyəcək ? Milli Parkda Vaqif Cəbrayılzadəni axtarmağa kiminlə gedəcəyik? Kefim olmayanda kim xatırladacaq Xan Rəsuloğlunun sözlərini: “Ay qız, üç günlük dünyadı, kef elə, amma heç kəsə” demə deyə. Telefondakı mahnıları kim paylaşacaq mənimlə? Kim dözəcək mənə?..
Heç tək qoymazdın məni. Bilirdin ki, yanımda kimin oturmasının dəhşətli dərəcədə əhəmiyyəti var mənim üçün – xoşlamadığım adamların əhatəsində dəfələrlə necə dəli olduğumu görmüşdün, hiss eləmişdin. Sonuncu dəfə şənbəydi, yenə bizim komanda bir yerdəydi. “Axşam heç gəmidə olmamışam” dedim, Qismət istəmədi, Anar razı olmadı, Əli gəminin şüşələrinin bağlı olduğunu bəhanə elədi. Yenə təkcə sən razılaşdın və səyahət boyunca cəmi iki-üç kəlmə danışdıq. Indi ən çox bununla məşğuldur fikirlərim – görəsən, sən nə fikirləşirdin? Deyəsən, mən Şimal Buzlu Okeanından, Antarktidada olmaq istədiyimdən danışırdım, bu şəhərdən və insanlardan qaçmaq istəyirdim bir neçə günlük. Sən demə, sən ünvanı həmişəlik dəyişməyi düşünürmüşsən. Nə biləydim axı...

Sonra nə dediyini xatırlamaq istəyirəm saniyələrədək. Səbinədən, Mətindən, İlhamdan, Brüsseldəki qardaşından nəsə deyirdin. Sentyabrda yenə komanda şəkilndə Gürcüstana - Əligilə gedəcəyimizi müzakirə edirdik. Təbiətən çox narahat olduğumundan, mən Allah bilir, neçənci dəfə soruşurdum səndən: “Sənin xarici pasportun var da, hə?”. Sən başqa marşrutu seçdin. Gürcüstan sənə görə çox yaxınmış yəqin. Adam kişi kimi qaçar qaçmaq istəyəndə - qayıtmayacağın qədər uzağa. Belədi?!!!

---
Sən heç yerə sığışa bilmirdin. Bir dəfə addımlarını saymışdın, 10 mini keçmişdi. Qəbrinə baxanda hamımız dəli olduq – necə yerləşirsən ora. Amma mən bilirəm, sən orda deyilsən, hardasa bizi gördüyün bir yerdəsən və məzarın üstündə deyilən, bizim hamımız əsəbiləşdirən o “şeirə” gülümsəyirdin uzaqlardan. Biz sənin xatirinə dözdük ona, o isə başa düşmədi. Başa düşmək üçün səni oxumalıydı, tanımalıydı...
Biz sənə şeir oxuyacağıq, Fərhad. Bilmirəm nə qədər vaxtımız qalır, amma oxuyacağıq. Sən yaxşı şeir üçün darıxırdın axı. Bəs özün necə, nəsə yaza bilirsənmi orada? Mən sizdən qayıda-qayıda bu barədə düşünürəm və Qismətdən soruşuram: görəsən, orada nəsə yazmaq olur? Kimsə, deyəsən, Tapdıq cavab verir – yox, orada problem yoxdu axı, şair olmur orada. Deməli, sənin bizə oxuyacağın bir şey yoxdu – sən yalnız bu şəhərə uzaqdan baxırsan...
***
Yadındadı, həmişə sənin şeirlərinin yumşaqlığından danışırdım, mənə elə gəlirdi ki, bu yumşaqlığa necəsə toxunmaq olar, onu fiziki cəhətdən hiss eləmək olar. Mənə indi də belə gəlir. İndi (13 avqust) sənin varlığını əvvəllər olduğu kimi hiss edirəm. Əvvəllər – yəni bir gün əvvəlmi???
Bu sualın cavabını düşünüb özümü ağrıtmaq istəmirəm, həmişə ağrımaqdan zəhləm gedib. İndi də sənə ağlayıb-sızıldamayacam. Bugünlük bəsindi, düşünürəm. Sadəcə danışmaq istəyirəm səninlə. Bu günədək də belə danışdığım olub axı ürəyimdə (Zəng edə, mesaj yaza bilməyəndə çox vaxt belə danışıram dostlarla, bilirsən. Həmişə də əminlik var içimdə - onlar məni eşidir. Ya da, bəlkə, sözlərin tamam başqa bir xüsusiyyəti var, hə? Bəlkə, doğrudan, sözləri eşitməkdən özgə də necəsə hiss etmək olur, bilmirəm. Sən indi bunu məndən yaxşı bilməlisən. İndi məni hiss edirsən, bircə bunu bilirəm).
Səninlə belə söhbətlərimin biriydi, dekabrın 31-dən 1-nə keçən gecə il yeni təhvil olmuşdu. Evdəkiləri yuxuya verib, kefsiz, işsiz və demək ki, həm də pulsuz vaxtlarımda olduğu kimi, notbukumu qucağıma alıb dəhlizdə oturmuşdum. Həə, bu dəfə həm də sevgisizdim, bu hissin məni tərk etdiyi nadir anlardan biri idi. Niyəsə məhz sən yadıma düşdün, başqa heç kəslə danışmaq istəmədim, başqa hamıdan küsmüşdüm. “Bircə sən bilirsən” dedim əvvəl, sonra da köçürdüm kompyuterin yaddaşına:

Bircə sən bilirsən - gecələr
Qapı ilə necə oynayır külək.
Bircə sən bilirsən - bu hələ
Sabah səhərədək çəkəcək.

Sonra mənasız bir şəkildə utandım bunu məhz sənə yazdığımı göstərməyə, dedim, birdən düz anlamazlar (sən demə, mənim də belə mənasız komplekslərim varmış!!!). Və bir də sonuncu dəfə görüşəndə dedim bunu sənə. Nə yaxşı ki dedim...
Hə, o vaxt “Fərhad üçün” başlığını çıxardım və düz 6 ay bir bənddə ilişib qaldım. Bilmirəm niyə, niyə mənə elə gəlmişdi ki, qapının küləklə oynamasını səndən daha yaxşı heç kəs sezə bilməz. Bəlkə, o an mənə elə gəlmişdi ki, heç özüm də sənin qədər darıxmıram...
Sonra tamamlayacaqdım o parçanı, amma niyə yalan deyim ki, gerisini yazanda səni düşünməmişdim, səninlə danışmamışdım. Içimdəki sevgi yerindəydi bu dəfə...

----
Mənimlə roman yazacaqdın. Demişdin, başlamısan, göstərəcəksən mənə və mən də ritmə düşüb yazacam boynuma düşən hissəni. Özümə inanmasam da, sənə inanıram. Bax, elə bu yanaşı stulda mənə süjeti danışmağını xatırlayıram, dəli olmağım gəlir. Mən bunu yazacam, Fərhad. Bir az sakitləşəndən sonra – sənə layiq şəkildə. Söz verməkdən nə qədər qorxsam da, deyirəm, yazacam.
----
Sonuncu dəfə şəkillərini mən çəkdim – səsin hələ qulağımdadı, dedin ki, şəkildə yaxşı düşmürsən, fotogenik deyilsən. nə yaxşı zorla səni qalxıb Anarla, Qismətlə yanaşı durmağa məcbur elədim... Bilsəm, yenə çəkərdim, bir də, bir də...
Sonuncu dəfə mənim dəftərimə şeir yazdın, bilsəm deyərdim bu şeir oyununu bir az da uzadaq... sonra bir də... bir də... (Baxıram ki, Qismətin yazdıqlarını təkrarlayıram bəzən. Təbiidir, sənin ayrılığını hamımız eyni cür yaşayırıq - xatirələrimiz bir qədər fərqli olsa da)...
Bircə dəfə xətrinə dəydim, yadımdadı, səni qorumaq istədiyim üçün. Sənin darıxmağın keçəcək dedim, dedim ki, keçəcək, amma sonra yenə darıxacaqsan və sonra yenə keçəcək. Mənə yazdın ki, haqlıyam. Amma mən səhv etmişdim. Mənə həmişə elə gəlirdi ki, bu xroniki mərhələlər heç vaxt bitmir. Ölüm o qədər uzaq idi ki, mən həyatı əbədiyyətlə eyniləşdirirdim. İndi çox şey dəyişib, Fərhad, ölüm o qədər yaxındadır ki, mən hər dəqiqə kimisə itirəcəyimi gözləyirəm elə bil. Bu dəhşətdi, dostum...
***
Içimizin ən yaraşıqlısı, ən işıqlısı, ən istedadlısı, ən fədakarı... Bu “ən”ləri ard-arda düzməyin nə mənası. Tanımayanlar deyəcəklər, yoxsan deyə belə fikirləşirik. Tanıyanlar isə bilir...
Elə bilirəm yenə mənə zəng edəcəksən ki, İlham darıxır, Ağsudadır, bilməsin mən demişəm, götür ona bir mesaj yaz. Mən də zəng edəcəm və telefonda İlhamın gülüşünü eşidəcəm...
Amma Ilham hələ uzun müddət gülə bilməyəcək bundan sonra. Az qala iti belə gülməyə məcbur edən Anar Amin əvvəlki qədər duzlu-məzəli olmayacaq. Və mən heç vaxt sənin yanında olduğum qədər rahat, arxayın olmayacağam, qardaşım...
***

Sən işıqlı adam idin. Biz qaranlıqda işıq axtarmağı sevirdik səninlə. Məncə, səninlə bu dəfəki söhbətim də işıqla bitməlidi.
Qismət yazıb, komandamızın ən yaxşı oyunçusunu itirdik. Həəə, biz göstərəcəkdik ki, azərbaycanlılar komandada oynaya bilirlər. Düşünmürəm ki, sənin getməyin əlamətdir. Məncə, bu sınaqdır, sadəcə, biz sənsiz - ən yaxşı oyunçusuz oynamalı olacağıq – sənə qırmızı kart göstərdilər, biz indi oyunu sənsiz davam etdirməliyik...
Biz yerdə sənin üçün dua edirik, sən də bizə uğur arzula göylərdən...
Buna ehtiyacımız var, dostum...

13-16 avqust

Qismət - Ah

Həyat qəribədir. İndi bu yazını yaza-yaza düşünürəm ki, ilahi, mən əzizim, qardaşım, şeirləri dilimdən, gülüşü qulaqlarımdan getməyən dostum Fərhad Metenin ölümünə yazı yazıram. İki həmqafiyə şey həyat və ədəbiyyat necə çətin, ağır imiş, ilahi! İndi bu dəqiqə bu yazını yazdığım üçün və ümumiyyətlə yaza bildiyim üçün özümə nifrət eləyirəm. Bu dözülməzlikdə dözmək necə çətin imiş...

Fərhad gülərdi, ah, necə gülərdi... Elə bilirəm ki, indi bu dəqiqə zəng gələcək və mən telefonuma baxacam ki, ekranda yazılıb : Fərhad Mete. Götürəcəm telefonu və biz vədələşəcəyik ki, bir saatdan sonra Şirzadın kafesində görüşək. Mən ora çatanda yenə görəcəm ki, əynində bozumtul cins şalvar, ağ köynək həmişəki kimi məndən tez gəlib. Əl uzadıb üzündən öpəcəm. Sonra dağboylu dostum qıvırcıq saçlı başını aşağı əyib deyəcək ki : "müəllim nə var, nə yox ?"

Elə bilirəm, bir azdan Səlim də, Rəbiqə də, Anar Amin də, Elvin də gələcək və Fərhad o məşhur lətifəni yenidən danışacaq.

... Bir gün polis narkomanı zooparkın yanında növbəti dəfə iynə vuranda tutur.

- Yenə vurursan ?

- Yox rəis, həkim dərman yazıb.

- Gedək bu dəqiqə yoxlayarıq.

Polis narkomanı kenquru olan qəfəsin yanına gətirib deyir :

- De, görüm nədir bu? Narkoman cavab verir: Rəis, bu dovşandı, olar da 35-40 yaşı...

Biz ilk dəfə eşidəcəyik o lətifəni, güləcəyik. O da güləcək. Güləcək, ah, necə güləcək... Sonra bir də... sonra bir də ... sonra bir də... və bu sonzuluğa qədər uzanacaq. Və biz qoymayacayıq Fərhad yanımızdan getsin. Ona lətifə danışdırıb, şeir oxutdurub vaxtı uzadacağıq ki, Fərhad getməsin. Amma...

Elə bilirəm, yenə Anar Amin Fərhadla zarafatlaşıb deyəcək ki, Fərhad məndən böyük şairdi, ancaq yaşca və boyca.

Fərhad şeir yazardı, ah, necə yazardı...

Elə bil, bir saat bundan öncəydi... Bulvarda Fərhad Mete, Rəbiqə, Anar Amin, Vüsal Nuru, Elvin və mən Rəbiqənin dəftərinə adama misra olmaq şərtiylə şeir yazırdıq. Fərhad sonuncu iki misrasını orda yazdı :

" Ayçiçəyi gözümə dalğa-dalğa" və "Düşdü gözümdə yuxular yaş kimi"...

Məndə olan şeirlərinə baxıram. Ağlamaq tutur. Üzünüzü o yana tutun, siz bu yazını oxuya-oxuya mən ağlaya bilmərəm, bilmərəm...

Şeirlərindən biri belə başlayır: "Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir"... Bir başqası belə: "Sadəcə gedişin deyil yoxluğun"... Və sonuncu tamamlayıb bizə oxuduğu şeirində təkrarlanan bu misralar varıydı: "Allah məni öldürsün"...

Fərhad, sən indi Əlini qucaqlayıb ağladığım, Anara sarılıb hönkürdüyüm, hamıya "Fərhadı itirdik" deyə mesaj yazdığım ağlasığmazlıqsan, dözülməzliksən. Dostum, gözümüzdən yaş, əlimizdən gələnlər nə qədər gəlirsə səni unutmayacayıq. Bütün gənc ədiblər məktəbi, dostların, hamımız səni çox sevirik və həmişə də sevəcəyik.

P.S. Müjdat Gəzən Kamal Sunal vəfat eləyəndə səhnədən belə demişdi : O bizim komandanın ən yaxşı oyunçusuydu. Amma hakim ona qırmızı kart göstərdi. Soyunub-geyinmə otağında görüşərik, dostum. Görüşərik, dostum...

Jalə İsmayıl - Fərhad Mete barədə

Mən də inanmıram...
Kaş yalan ola, kaş Rəbiqəylə zarafat eləmiş ola, onu nə qədər çox istədiyini bilmək üçün...
kaş...
Aldığım xəbərdən özümü itirmiş kimiyəm.
2 dəfə görmüşəm Fərhadı, maraqlı şeirlər yazan Fərhad Meteni.
Bir dəfə salamlaşıb ayrılmışıq, bir dəfə də bir ctəkan çay içmişik. Vəssalam.
Rəbiqənin söhbətlərindən tanıdım daha çox.
Bir də zarafatları yadımda qalıb.
Bizim məşhur bir şairin kitabıyla elədiyimiz zarafatlar.
O işıqlı oğlan daha yoxdu. Olmayacaq. Şeirləri qalacaq. Xatirələri.
Bir də dostları yaşayacaq. Onsuz. Hər görüşəndə ondan danışacaqlar.
Daha əvvəlki dadı-duzu qalmayacaq görüşlərin bu qüssədən.
Axı bizim dost itirən vaxtımız deyil...
vallah deyil...
biz hələ hər şeyi indi yaşamağa başlayırıq...
yaşamaq istəyirik...
bizim payızımız nə tez gəldi belə...?
Allah rəhmət eləsin.

Soldan ikinci - Fərhad, sağdan ikinci - İlham

Tez sağal, İlham...

Fərhad Mete - Həyat

Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir,
məsələn, bir körpənin doğuluşu xəbəri.
Və nöqtə qoyur kişiylə qadının ayrılmaq istəyinə-
həm də əgər bu, oğlan uşağıysa.

Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir.
Məsələn, «oğlunuz savaşa gedir» xəbəri.
Və nöqtə qoyur kişiylə qadının ayrılmaq istəyinə-
həm də əgər geri gönəcəyi bəlli deyilsə.

Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir,
Məsələn, «oğlunuz əsir düşüb» xəbəri kimi
Və nöqtə qoyur kişi ilə qadının ayrılmaq istəyinə
Həm də əgər xilasına ümid qalmışsa

Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir
Məsələn «oğlunuz güllələnib əsirlikdən qaçarkən» xəbəri kimi
Və nöqtə qoyur kişi ilə qadının ayrılmaq istəyinə.

-----------------------

Bütün acı xəbərlər gecə saatlarında gəlir... Bunu sən deyirsən???????

Fərhad Mete - Hələ vaxta var

Hələ vaxt var…
Alatoran…hamı susur…
On yeddi nəfər qalmışıq.
Az sonra- siqnal fişəngindən sonrai
kinci həmlə olacaq qarşıdakı səngərə.

Hələ vaxt var ölənləri saymağa,
sonra bir siqaret yandırıb səni xatırlamağa…
Yadıma düşür, meydan izdihamının içində
düyünləyib hirsimi-hikkəmi,
ən çox da sənə olan sevgimi
yumruq şəklində qaldırmışdım göylərə.
Və o şairin nitqindən sonra«azadlıq» sözünü üç hecaya bölüb
bagırmışdım bagıra bildikcə-nə boyunduruqdan, nə də köləlikdən,
səndən azad olmaq üçün.

Hələ vaxt var…
Axşamları çörək növbələrində
baxışları yerə dikilmiş,
bir-birindən utanan insanların içindəsəni axtarmışdım.
Sonra satıcı xanımın sanki qəsdən
«Bəlkə bu axşam çörək olmadı» sözündən sonra
izdihamdakı «Azadlıq!» bağırtımı xatırlamışdım
və küsmüşdüm sənə olan ehtiyacımdan.
Üstü yaşıl örtüklü şəhid tabutu önündə
cənazə namazı qılarkən
səni istəmişdim ayaqda və səcdədə.
Və bir gün qapınıza gəlib…
Bu da siqnal fişəngi,vaxt bitdi…

Yadda saxlayın – on yeddi nəfər qalmışdıq.
İkinci həmlədən sonra
yenidən sayarsınız ölənləri
və bir siqaret yandırıb xatırlayarsınız -
mən olmasam

Fərhad Mete - Yoxluğun

Yoxluğun…
Sadəcə gedişin deyil yoxluğun…
Baxıram pəncərədən sanki hər şey yerində -
sabahlar məktəbə gedən uşaqlar,
göy üzünə bulud kimi dağılan quşlar,
azad, qayğısız uçuşlar.
Və televizyondakı savaş xəbərləri
Fələstin, İraq, Somali -
Bombalanmış şəhərlər,
Küçələrdə sürünən yaralılar
Ölmüş qızına ağlaya bilməyən ata
Yarıçuq divarın kölgəsində gizlənən ölüm,
O biri üzündə nəfəsini dərən fotorepartyor,
Dodağında qorxulu gülüş
Yox…
sadəcə gedişin deyil yoxluğun
Bir azdan
Ölüm dəyişəcək yerini
Keçəcək divarın o biri üzünə
Fotorepartyorun gülüşü donacaq dodağında
Çəkdiyi şəkillər kimi
Ata qızını pencəyinə büküb aparacaq
Sonra yaralıları güllələyəcəklər
Dağılmış şəhərə qaranlıq çökəcək
Sabaha qədər bir sükut yaranacaq
Və şəhər nəfəsini dərəcək ki,
Sabah hər şey yenidən başlasın
Elə yoxluğunda…

Fэrhad Mete - Ailə

Mətanətə
Bir sabah ayılıb görsən ki,
hər şey dəyişib,
yəni gördüyün kimi deyil nə varsa -
yəni göy üzü yerində günəşdi.
Sonra yadına düşsə ki, yuxunda qadın görmüşdün -
uşaq yerinə iri buğda dənəsi doğan
çılpaq qadın.
Qorxma, sığal çək sevgilinin saçlarına
Və də pıçıltı ilə “səni sevirəm” de
O da mütləq “mən də sevirəm” deyəcək.

O sabah ayılıb görsən ki, hər şey dəyişib
Yəni gördüyün kimi deyil nə varsa,
bom-boz evlərin önündəki dəniz deyil zəmidir –
həm də içinə girib aza biləcəyin qədər sonsuz zəmi.
Sonra yadına düşsə ki, yuxundakı o qadın
qorxudan atıb getmişdi ağlayan buğda dənəsini.
Qorxma, başını əyib sevgilinin önündə diz çök
Vəyla pıçıltı ilə “mənə ümüd ver” de
O da mütləq “mənəm ümüdin” deyəcək

O sabah ayılıb görsən ki, hər şey dəyişib
Yəni gördüyün kimi deyil nə varsa,
Yəni birləşir günəşlə o sonsuz zəmi
birləşdikcə də boğulursan, nəfəsin kəsilir.
Yadına düşəcək ki, yuxuna ağlayan buğda dənəsini
qucağına alıb qaçmışdın arxana baxmadan.
Qorxma, qaldır otağın küncündəki boş
beşiyin örtüyünü
və soruş sevgilindən “içində bir şey
tərpəndimi ?” deyə
O da mütləq “tərpəndi” deyəcək.
Mütləq deyəcək...

Fərhad Mete - İstədiyin kimi

İSTƏDİYİN KİMİ

İstədiyin kimi oldum
Istədiyin kimi güclü, bir az sərt və heç zaman ağlamayan,
gülümsəyən gözlərində böyütdün məni
sonra hazır sabahları yaratdım sənin üçün
sən yatmışkən
qaranlıqlardan keçən hazır sabahları,
küçələrdə ölmüş quşlara can verdim,
ayaqlarıma yıxılan yalmanan köpəklərin başını tumarladım
hürməsinlər deyə
ağacların qəddini düzəltdim, çiçəkləri rənglədim
divara yazılmış “sevirəm” sözünün üstünü qaraladım
sabah yenidən oxuyasan deyə.
Bütün səsləri içimə çəkdim oyanmayasan deyə.
Sonra sənə yuxuları verdim qarmaqarışıq,
Sirrini yalnız mən bildiyim yuxuları
içində ölmüş quşlar, qəddi əyilmiş ağaclar,
rəngsiz çiçəklər, üstünə qaçıb ayaqlarına yıxılan küçə köpəkləri,
bir də bəyaz divarda “üstəgəl” və “bərabərlik” işarəsi,
sirrini tək mən bildiyim qarmaqarışıq yuxuları verdim sənə
hər sabah onları nəyəsə oxşadasan deyə
sonra qayıdıb yatağına gəld im, uzun – uzadı üzünə baxdım
və dedi m as tadan, pıçıltı ilə istədiyin kimi oldum,
istədiyin kimi güclü, bir az sərt və heç zaman ağlamayan
səni sevdiyim üçün
mən – atasız, utancaq və qorxaq yeniyetmə...